ناسیونالیسم خطری که از نو باید شناخت – ۴۵

این شماره: پان ترکیسم

در دو دهه گذشته سیاست دولتی ترکیه از راست ناسیونالیسم به اولترا راست یعنی به پان ترکیسم شیفت کرده است. این روند ارتجاعی همراه بود با اسلامیلاسیون سیاست و جامعه. آنچه در آغاز دهه سوم قرن ۲۱ بر ترکیه حکومت می کند راست راست یعنی فاشیسم است. پان ترکیسم یک فاز ارتجاعی تر، خطرناک تر، و جنایت کارانه تر از ناسیونالیسم ترک است. در واقع از اختلاط پان عظمت طلب و ناسیونالیسم چیزی جز فاشیسم حاصل نمی شود. جریانات پان نژاد پرست، سلطه جو، توسعه گرا، جنگ افروز، و دست در خون بوده اند و هستند. پان ترکیسم یک ایدئولوژی سیاسی است که توسعه طلبی ارضی و فرهنگی و اقتصادی و سلطه بر تمام جوامع هم-زبان را در هدف دارد، و برای رسیدن به هدفش از هیچ جنایتی دریغ نداشته و ندارد. اگر جریانات ناسیونالیست خود را مقید و محدود به مرزهای یک کشور می کنند، جریانات پان به هیچ مرز و کشوری خود را محدود ندانسته اند، نه فقط قوانین جهانی را به زور زیر پا می گذارند، بلکه با زندگی ده ها و بلکه صدها میلیون مردم کشورهای مختلف بازی کرده اند و می کنند، و تنها هم-زبانی کافی است تا برای همه آنها تصمیم بگیرند و حق انتخاب آنها را به هیچ بشمارند.

در این بحث می پردازیم به پان ترکیسم در قرن ۲۱، و تخیلات مالیخولیای رهبر آن رجب اردوغان، همراه با دخالت های نظامی و جنگ طلبیهای متعدد و خون ریزی ها و جنایات تعطیل ناپذیر ایشان و همفکران و هم قطارانش: خبرگزاری های “ترک” تبلیغاتی در دست دارند که خلیفه رجب قصد دارد ارتشی مشترک، مرکب از کشورهای ترک زبان تشکیل دهد. یک ” ناتوی ترک”؟ چرا که نه! این ایده اتحاد مابین کشورهای ترک زبان از مقطع فروپاشی شوروی و شروع عقبگرد جهانی برهبری نئولیبرالیسم دوباره (قبلا در طول جنگ اول جهانی با حمایت بریتانیا علیه روسیه تزاری باد زده شده بود) جدی شد و به روی میز نسل جدید پان ترکها رفت. اما فقط سال ۲۰۰۹، موفق شدند در نتیجه اطمینان از عقبگرد جهانی از لیبرالیسم به نیو لیبرالیسم و ناسیونالیسم، شورای همکاری کشورهای ترک زبان شامل ترکیه، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان با هدف همکاری در تمام سطوح تشکیل و بعدها ازبکستان هم به آن پیوست. این همکاریهای بنا به ادعا اقتصادی، در حقیقت بر محور “نظامی گری” و تشکیل “ارتش توران” می چرخید و بوی خون و صدای فاشیسم می دهد. امضای همکاریهای نظامی و امنیتی و دفاعی میان ترکیه و کشورهای آسیای میانه چیزی جز راهپیمایی فاشیسم در هیئت و شمایل پان ترکیسم نیست. برای اقناع سه کشور ترک “نژاد” آسیای مرکزی ترکیه علنا و بدون هیچ شرمی در جنگ دولتهای آذربایجان و ارمنستان علیه مردم قره باغ بنفع سلطه هم “نژاد” های خودش شرکت کرد و آن را در قاموس ناسیونالیسم به “پیروزی” رساند. رسانه ها این مالیخولیای فاشیستی را که اردوغان با اسم رمز “سیب سرخ” از آن یاد می کند را، ایجاد یک محور ژئواستراتژیک از دریای سیاه و مدیترانه تا جنوب قفقاز و آسیای میانه و حتا سیبری و شرق چین، به هدف ایجاد بالانس قدرت و رقابت با روسیه و ایزوله کردن ایران و مالیخولیای هلال شیعه جمهوری اسلامی دانسته اند. اما منهای رقابت با روسیه و ایران و دیگر کشورها، پان ترکیسم در واقع خسارتی و آواری است بر جان و مال مردم ترکیه و نه فقط دستآوردی برای مردم ترک زبان ندارد بلکه حتا هزینه جانی و مالی نامحدودی (به معنی ناروشنی) را هم باید بپردازند، کما اینکه تاکنون هم پرداخته اند.

اگر پان ترکیسم طرح عظمت طلبانه “سیب سرخ” برخ می کشد و در واقع برای غارت و چپاول در جوامع بیشتر و وسیع تری با دیگر دولتها رقابت می کند؛ ایران هم با دارو دسته های تروریستش در منطقه، پروژه “هلال شیعی” را به پیش می برد. و روسیه با پوتینهای آهنینش همچون گذشته از روی مخالفینش رد شده و می شود. هرکدام از کارت های بازی خونین پان-ترکیستی و پان-اسلامیستی، به نوبه خود باعث رشد و بیداری و نیروگیری پان عربیسم و پان ایرانیسم شده و آنها را مجبور به فعال شدن می کنند. و در عین حال همه اینها با هم باعث تولد و رشد و تقویت ناسیونالیسم کرد و آذری و عرب و ارمنی و غیره شده اند. به این ترتیب، مردم و جامعه ایران، که هنوز از شر فاشیسم حکومت اسلامی خلاص نشده، می روند تا شاهد و درگیر ناسیونالیسم عظمت طلب پان های آریایی و ترک و ناسیونالیست های تدافعی کرد و آذری و بلوچ و عرب و ترکمن و ارمنی بگردند. این فاجعه محتمل با استفاده ناسیونالیستها از دین و مذهب و سنت و ارتجاع، که از اصول سیاسی (“هدف وسیله را توجیه می کند”) جنبش ناسیونالیستی بوده و خواهد بود، پدیده پان را به اوج شوم خودش خواهد رساند. بعبارت دیگر فاشیسم از نوعی دیگردر راه است و صدای پای آن قابل شنیدن است.

ترکیه و آذربایجان

بنا به گزارش و تحلیل صاحبنظران: مقامات هر دو کشور ترکیه و آذربایجان صریحا اعلام کرده‌اند که به طور سنتی متحدان سیاسی و نظامی همدیگر هستند. درواقع صنایع نفت و گاز و اسلحه، دو کشور را به هم وصل کرده است. ورود احتمالی ترکمنستان با ذخایر عظیم گاز این روابط را حتا تحکیم بخشیده چرا که ترکیه به راه ارتباطی و ترانزیت با اروپا تبدیل شده است. سیاستهای ترکیه در قفقاز در حال پیشروی است، حمایت ترکیه از دولت باکو فقط برای تامین ادعای ارضی آذربایجان بر قره باغ نبوده است. در حقیقت به نمایش گذاشتن توان و قدرت نظامی، در جهت تطمیع کشورهای آسیای مرکزی و کل مسلمانان ساکن روسیه مانند چچن ها و آبخازی ها بوده است. پیروزی در قره باغ قرار است دروازه “جهان ترک“ را بر ترکیه آتا ترک باز کند و کرده است. فعلن و نقدن یک راه ارتباطی زمینی و آبی میان استانبول اروپایی و شهرهای آسیای میانه تا چین ایجاد شده است. شعار سیاسی که در ترکیه و توسط سیاسیون عظمت طلب متداول گردیده، ومیدیای ناسیونالیست ترک روزانه مردم را با آن مسموم می کنند: “دو دولت- یک ملت” است، که در خدمت تقویت و انسجام پیوند “دو دوست و دو برادر” (و نه خواهرش) یعنی بین ترکیه و آذربایجان است. بعنوان نمونه احمد هاکان، سردبیر روزنامه حریت، ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۱ نوشت: “زبان ما یکی است منابع فرهنگی ما یکی است آوازهای محلی ما یکی است … درجریان وقایع اخیر من همان حسی را دارم که مردم بی گناه جمهوری آذربایجان دارند.” همچنین دولت ترکیه اعلام کرد که “تمامن در اختیار برادرش آذربایجان است.” اسماعیل دمی، رییس انجمن صنایع دفاعی ترکیه، در زمان جنگ بر سر قره باغ گفت “پهپادها، مهمات، موشک ها، و سامانه جنگ الکترونیک ترکیه، همیشه تحت فرمان جمهوری آذربایجان خواهد بود. در درگیری های میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، دولت ترکیه رسما اعلام کرده بود که در کنار جمهوری آذربایجان قرار می گیرد. این رویکرد نشان می دهد که ترکیه قصد دارد موقعیت خود در زمینه دستیابی به وضعیت یک قدرت مهم و موثر در عرصه بین المللی را تحکیم و راه را بر آن بیشتر بگشاید“.

البته روسیه و پوتین از این نفوذ ترکیه ناراضی اند و آن را تهدیدی برای سلطه خود بر ترک زبانها و مسلمانهای قفقاز و روسیه می دانند. ایران هم با وجود نزدیکی تاریخی و مذهبی با آذربایجان، اما به دلایل ژئوپلیتیک وبه دلیل روابط خوبی که باکو با آمریکا و اسرائیل برقرار کرده است، به آنها بی‌اعتماد و به طور سنتی به دولتهای ارمنستان نزدیک تر بوده است. اما سران جمهوری اسلامی در جنگ اخیر قره باغ نتوانستند مانند سابق به ارمنستان کمک برسانند. شاید یک دلیل آن بحران‌هایی است که خود جمهوری اسلامی را همه جانبه زمین‌گیر کرده است. بعنوان نمونه احتمالا در این شرایط بحرانی نمی‌خواست با حمایت از ارمنستان باعث ایجاد نارضایتی در استان‌های آذری‌نشین ایران گردد. اما هدف خلیفه رجب و پان ترکیستها از حمایت از دولت باکو در جنگ ناگورنو قره باغ، فقط مستحکم کردن روابط ترکیه و آذربایجان و به نمایش گذاشتن قابلیتهای نظامی و سیاسی ترکیه در سیاست خارجی و رقابت با حریفان جهانیش نبود؛ بلکه همچنین جلب توجه کشورهای ترکمنستان و قزاقستان و قرقیزستان و ازبکستان و بیداری احساسات مخرب ناسیونالیستی و پان ترکیستی در این کشورها، به هدف تحقق بخشیدن به یک بلوک جهانی ترک یا تورانی است.

اردوغان با کندی همان راهی را می رود که هیتلر رفت. آیا جهان غرب مایل و یا مجبور به پذیرش این ترکیه جدید است؟ منطقن خیر، چون دولتهای اروپایی تجربه هیتلر و موسو لینی و ژنرال فرانکو را دارند. دولتهای غربی می‌کوشند تا حزب عدالت و توسعه را در کانون حملات خود قرار دهند و نه کلیت دولت ترکیه را؛ در عین حال غافل از آن نیستند که با مسئله بزرگتری از حتا دولت ترکیه، روبرو هستند و آن پان ترکیسم مسلح به اسلامیسم است. اتحاد پان ترکیسم و اسلامیسم جمع اضداد نیست بلکه اتحاد دو فاشیسم است، و پتانسیل و اشتیاق آن را دارند که مانند اتحاد آلمان هیتلری و ایتالیای موسولینی، جهانی را به آتش بکشند. شاید با این ذهنیت، و شاید هم بخاطر شخصیت سبک و پر از حرص و کینه و نفرتی که اردوغان دارد، و شاید هم بدلیل عدم دخالت در امور داخلی یک متحد ناخلف خود، وقتی ترکیه در روز ۱۵ ژوئیه سال ۲۰۱۶، شاهد یک کودتا بود، ازغرب هیچ کمکی دریافت نکرد. اردوغان این بی اعتنایی را بهانه یا دلیلی قرار داد تا “بطور بارزی در تعاملات سیاسی-جهانی خود، از ترکیب غرب دور شده، و سیاست خارجه جدیدی را در جهت تقویت مناسبات با کشورهای روسیه و چین در رقابت با دولتهای غربی در پیش بگیرد“. بقول صاحبنظران “این رویکرد تازه می تواند رفتارهای کشورهای غربی در قبال زیاده خواهیهای ترکیه را متعادل کند. در یک دید کلان، ترکیه ضمن طی این مراحل، با سرمایه گذاری زیاد بر روی عناصر قدرت سخت خود، علاوه بر اینکه قدرت نرم خود را نیز گسترش داده است، به یک قدرت مهم نظامی نیز تبدیل شده است.“

بعلاوه تنش میان دولتهای آذربایجان و ارمنستان محدود به اختلاف بر سر قره باغ و لشکرکشی خاک پرستان مسلمان علیه غیر مسلمانان نیست. این جنگ و بحران بسیار فراتراز کشمکش بر سرقره باغ بوده است. این جنگ که هزینه اش را مردم آذربایجان و ارمنستان دادند و می دهند، ابعاد فرا-ملی دارد و به رقابتهای قدرتهای منطقه ای و جهانی مرتبط است. مشخصن چهار دولت ترکیه، روسیه، ایران، و اسراییل دنبال منافع دولتی خود در قفقاز هستند و هزینه سنگین آن را بر دوش مردم منطقه سوار کرده اند. ترکیه بدنبال عظمت طلبی پان ترکیسم و عثمانی گری خودش است؛ روسیه خواهان توقف رشد نفوذ ترکیه و اسلامیسم در قفقاز است؛ ایران نگران کاهش نفوذ خود و حضور اسراییل در قفقاز است؛ و اسراییل بدنبال منافع اقتصادی و سیاسی در قفقاز. تلاش ترکیه برای لشکر کشی به لیبی، سوریه، عراق و قره باغ، تلاشی در مسیر پان ترکیسم و عثمانیگری بود. در واقع عثمانیگری، ورژن کمتر سیاسی و بیشتر اسلامی، پان ترکیسم است. عثمانیگری خواهان اتحاد مسلمانها زیر شمشیر خونین خلیفه مسلمین است. حال آنکه پان ترکیسم خواهان اتحاد همه ترک زبانها زیر رهبری ترکیه بر سر منافع اقتصادی و سیاسی و ارضی علیه رقبای جهانی و تعرض به هر نوع مدنیت انسانی و ارزشهای جهانشمول است.

یکی از عملکردهای همیشگی فاشیستها استفاده ابزاری از جان “جنگجویان مذهبی”، هم به شیوه فریب و خدعه و دروغ، و هم ترغیب با پول و تهدید به زندان و تعرض به خانواده این “داوطلبان” است: امانوئل ماکرون ترکیه را متهم کرده بود که شورشیان مورد حمایت خود در سوریه را برای جنگ به آذربایجان فرستاده است. بشار اسد در این‌باره گفته بود: “دمشق می‌تواند این موضوع را تأیید کند”. همچنین واردان توغانیان، سفیر ارمنستان در مسکو نیز گفته بود “این کشور اطلاعاتی به ‌دست آورده که نشان می‌دهند ترکیه به ‌تازگی حدود چهارهزار جنگجو را از سوریه به آذربایجان فرستاده است”. مسکو هم از تشدید درگیری‌ها در قره‌باغ و حضور نیروهای غیربومی در این بحران به ‌شدت نگران شده بود چراکه موضوع فعالیت صدها و حتی هزاران تندروی افراطی مسلمان مطرح است. خبرگزاریها گزارش داده بودند که این جنگجویان به این امید بسته‌اند که از جنگ در قره‌باغ درآمدی کسب کنند. اخیرا یکی از جنگجویان اعزامی حاضر در منطقه درگیری به بی‌بی‌سی عربی گفته بود که “او را به عنوان یک جنگجو از شمال سوریه فراخوانده و از طریق ترکیه به آذربایجان اعزام کرده‌اند. رامی عبدالرحمان، گرداننده دیدبان حقوق بشر سوریه، پیشتر گفته بود گروه‌های مسلح مخالف دولت سوریه بر سر اعزام نیرو به جمهوری آذربایجان دچار اختلاف شده‌اند. عبدالله (نام واقعیش نیست) از طریق یکی از اپلیکیشن‌های پیام‌رسان به من۱ می‌گوید “نمی‌دانستم قرار است بجنگیم.” صحبت‌هایمان حس و حال عادی ندارد. او نمی‌داند روسایش اگر بفهمند که دارد با یک خبرنگار صحبت می‌کند چه واکنشی نشان می‌دهند و برای همین نگران است. او می‌گوید “از ما خواستند که در ازای ۲ هزار دلار به جمهوری آذربایجان برویم و به عنوان نگهبان در نقاط نظامی مرزی مستقر شویم. آن موقع هنوز جنگ شروع نشده بود و کسی هم به ما آموزش نداد. او در ادامه می‌گوید “ما را سپس به فرودگاه اوگوزلی در جنوب ترکیه بردند و با پروازی یک ساعت و نیمه به استانبول منتقل شدیم. از آنجا هم با خطوط هوایی جمهوری آذربایجان به این کشور رفتیم و در نهایت به موقعیتی نظامی لب مرز رسیدیم.” به گفته او “ما را داخل نفربر کردند، اونیفورم‌های آذربایجانی به تن داشتیم و به هر نفر هم یک کلاشنیکف داده بودند.” منابع محلی در شمال سوریه به بی‌بی‌سی گفتند که “خبر کشته شدن سوری‌ها در جمهوری آذربایجان داشت به گوش خانواده‌هایشان در منطقه میرسید. الهام علی‌یف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، می‌گوید ترکیه نقشی در درگیری با ارمنستان ندارد و حمایتش صرفا معنوی است. “اما این نخستین باری نیست که ترکیه جنگجویان سوری را برای جنگ به خارج از این کشور می‌فرستد. سازمان ملل در ماه مه ۲۰۲۰ گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد “شبه‌نظامیانی از شمال سوریه به ترکیه رفته‌اند و از آنجا به لیبی منتقل شده‌اند تا در جنگ داخلی این کشور شرکت کنند. تصاویر شبه‌نظامیان سوری در طرابلس واکنش‌های تندی به همراه داشت و ترکیه به دمیدن بر آتش جنگ در آن کشور متهم شد“.

در کشمکش و جنگ بر سر قره باغ، سیاست پان ترکیستی دولت اردوغان یک پای جدی تنش و جنگ بود. اردوغان مانند سخنگوی امروز پان ترکیسم، پیشاپیش دولت آذربایجان، مدعی حق حاکمیت “ترکها” بر قره باغ بود و متعصبانه و سلطه جویانه اعلام کرد که خاتمه جنگ زمانی ممکن است که ارمنستان دست از سر این منطقه بردارد و حق حاکمیت آذربایجان را برسمیت بشناسد، این رویکرد خاک پرستانه و بی اعتنا به ترکیب جمعیتی و جان و مال مردم ساکن منطقه است و رویکردی کاملا فاشیستی است. برای تحمیل این ادعای خاک پرستانه بر دولت ارمنستان، ترکیه از ارسال جنگجویان گروههای اسلامی و آدمکش متحد خود از سوریه به باکو و پرداخت ماهانه از ۱۰۰ تا۲۰٠٠ دلار به هر جنگجو بهره گرفت. خبر اعزام جهاد گرایان سوری توسط ترکیه به منطقه قره‌باغ ابتدا توسط دفتر دیده‌بان حقوق بشر سوریه مستقر در لندن منتشر شد. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان نیز بارها از مداخله نظامی و اعزام نیرو توسط ترکیه به منطقه قره‌باغ سخن گفته، و از حضور چندین هزار مزدور و جهاد گر در حمایت از ارتش آذربایجان خبر داده بود. به این ترتیب جهان شاهد کارکرد پان ترکیسم بود. استخدام و اجاره و فریب و تشویق جنگجو، دقیقن همان کاری بود که جمهوری اسلامی با مهاجران افغانستانی در ایران انجام داد و با تشکیل لشکر فاطمیون در جنگ جهانی (برخلاف نظر و تحلیل میدیا و کارشناسان سیاسی، من جنگ در سوریه که از اوایل ۲۰۱۱، شروع شد را جنگ داخلی نمی دانم بلکه آن را جنگی جهانی با حضور مستقیم و غیر مستقیم ده ها کشور می دانم) در سوریه شرکت کرد، و در جنایات دولت سوریه علیه مردم سوریه شرکت کرد و سهیم شد. سه کشور آمریکا، روسیه و فرانسه روز پنج‌شنبه سوم دسامبر ۲۰۲۰، با انتشار بیانیه مشترکی خواستار خروج فوری جنگ‌جویان اجاره‌ای خارجی از اقلیم قره‌باغ که آذربایجان و ارمنستان در آن درگیرند، شدند. جنگ‌جویان حقوق‌های متفاوتی دریافت کرده‌اند، به برخی از آن‌ها ۶۰۰ لیر ترکیه، به برخی ۳۵۰۰ دلار آمریکا، به گروهی دیگر ۱۰۰۰ لیر ترکیه و به گروه دیگری ۱۰۰۰ دلار آمریکا پرداخت شده است. تعدادی از آن‌ها هم مبلغ ۵۰۰۰ لیر ترکیه را در دو مرحله گرفته‌اند. هنوز از مجموع ۲۵۸۰ پیکارجویی که ترکیه به قره‌باغ فرستاد، ۸۲۵ نفر در آذربایجان حضور دارند و اطلاعی از سرنوشت دیگران در حال حاضر در دست نیست. بعد از آنکه ارمنستان گزارش دستگیرکردن دو شبه نظامی سوری را داد، روسیه برآورد کرد ۲۰۰۰ مزدور اهل خاورمیانه در جنگ شرکت دارند. طبق ارزیابی اطلاعاتی روسیه و فرانسه، ترکیه مزدوران و تروریست‌هایی از سوریه و لیبی به مناطق درگیری اعزام کرده است که شامل شماری از نیرو‌های جبهه النصره، شاخه سوری القاعده، می‌باشد. با این حال، ورود آنکارا به مناقشه قره‌باغ آخرین برگ از ماجراجویی‌های ترکیه برای رسیدن به رویای امپراطوی است. اردوغان با پشتیبانی تمام قد دیپلماتیک و نظامی از آذربایجان به دنبال منافع خود است. رییس ‌جمهور ترکیه در جولای ۲۰۲۰، تیر۱۳۹۹، به وضح اهداف خود را طی یک سخنرانی اعلام کرد که درصدد است ماموریت عثمانی را در این منطقه انجام دهد. برخی ناظران اظهارات او را تهدیدی علیه ارمنستان در زمینه نسل‌کشی ارامنه تفسیر کردند. با این حال، بیانیه او کمتر به وقایع سال ۱۹۱۵، و بیش‌تر به وقایع تاریخی دیگر مربوط است. حمله نظامی عثمانی به ماورای قفقاز در سال ۱۹۱۸، میلادی که در این ماجرا و درمیان جنگ داخلی روسیه، امپراطوری عثمانی مدعی سرزمین‌های قفقاز شد.

“جنگ قره باغ همزمان در ایران تحرکاتی بشدت عقب مانده و قوم پرستانه را موجب شد. گروهها و عناصر شبه فاشیستی در بعضی از شهرهای شمال غربی ایران و حتی در تهران، با شعارهای “مرگ بر ارمنی” و “مرگ بر فارس و کرد”، دست به تحریک احساسات عقب مانده مردم زدند”. بنا به گزارش خبر گزاری ها، “ترکیه با انجام عملیات نظامی و اطلاعاتی گسترده فرامرزی، با هدف قرار دادن حزب کارگران کردستان و دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در شمال کشورهای سوریه و عراق و همچنین با پشتیبانی از نیروهای معروف به وفاق ملی در لیبی موفق به تغییر روند جنگها بنفع خود در این مناطق شد. ترکیه در اقدامی دیگر ضمن تلاش برای تاسیس دولت در سومالی، قادر شد تا تلاش های تهاجمی علیه قطر را نیز با شکست مواجه کند. ترکیه همچنین در چند سال اخیر، با استفاده موثر از نیروی دریایی خود، به عنوان یک بازیگر بسیار مهم در ژئوپلیتیک انرژی در حوزه شرق دریای مدیترانه ظاهر شده است. سرانجام ترکیه با آموزش قوی نظامی نیروهای آذربایجانی و فراهم کردن دیگر امکانات، توانست این کشور را در برابر ارمنستان به یک قدرت موفق تبدیل کند. در سال جاری میلادی صادرات اسلحه ترکیه به جمهوری آذربایجان شش برابر افزایش یافته است. تنها در ماه سپتامبر و پیش از آغاز جنگ قره‌باغ میان ارمنستان و آذربایجان، ترکیه بالغ بر ۷۷ میلیون دلار پهپاد و سایر تجهیزات نظامی به آذربایجان فروخته است. در این توافق پیش بینی شده است که جمهوری آذربایجان بخش قابل ‌ملاحظه‌ای از منطقه را طی هفته‌‌های آینده تحت کنترل خود در آورد، آن‌هم منطقه‌ای که اکثر ساکنان آن را ارامنه تشکیل می‌دهند. تصاویری که در شبکه های اجتماعی منتشر شدند نشان میدادند که خودروهای زرهی متعلق به ارتش آزادیبخش آذربایجان به سمت آغ‌دام در حال حرکت هستند و آذربایجانی ها نیز در کنار جاده‌ها در حال تشویق سربازان کشور خود هستند“.

مولود چاووش اوغلو، طی سخنانی در جلسه مطبوعاتی مشترکی که با آن لینده وزیر خارجه سوئد در آنکارا ترتیب داده بود، در نهایت ستیزه جویی گفت: “تحت هر شرایطی در کنار دولت و ملت کشور برادر آذربایجان قرار داریم، اظهار داشت، عقب نشینی ارمنستان از سرزمین های اشغال شده آذربایجان، تنها راه حل مسئله است. چاووش اوغلو به عملیاتهای فرامرزی ترکیه در چهارچوب مبارزه با ترور اشاره نموده و تصریح کرد، ما نه علیه اکراد، بلکه با تروریستها مبارزه می کنیم“. وزیر خارجه ترکیه با تاکید براینکه، “هدف ما تجزیه سوریه نیست، گفت، سازمان تروریستی و تجزیه طلب پ ک ک خواهان تجزیه سوریه بوده و کشورهای غربی حامی این سازمان نیز دورویی و ریاکاری می کنند“.

رجب طیب اردوغان، ضمن ابراز خشنودی از بازشدن منطقه بسته ماراش به روی مردم ترک قبرس، گفت: “به دلیل اینکه در منطقه باز شده، هیچ ملک خصوصی وجود ندارد، هیچ اذیتی در میان نخواهد بود. بنابراین اعتراضهای طرف مقابل نیز بیهوده می‌باشد. امیدواریم که با نتیجه گیری از فعالیتهایی که انجام می‌شود، کل این منطقه به زودی باز شود. در این رابطه آماده حمایت کامل از مقامات جمهوری ترک قبرس شمالی هستیم“.

اردوغان سخنگوی پان ترکیسم در جریان جنگ قره باغ گفت: به دفاع و حفاظت از هر قطره آب و هر وجب خاک کشورمان تا ابد ادامه خواهیم داد. اما چه جمله ای بهتر از این جمله تمام وقاحت خاک پرستی و ضدیت با منافع مشترک همه انسانها و شهروندان را فارغ از نژاد و قوم و ملت و مذهب بیان می کند؟ فقط یک فاشیست می تواند با نادیده گرفتن همسرنوشتی مردم فارغ از نژاد و زبان و دین این چنین انسانیت را و واقعیت را زیر چکمه نظامیان داعشیش بگذارد و از تقدس کشور و خاک و آب خودمان سخن بگوید. سردار فاشیسم پنهان نمی کند که تلاش دارد ترکیه را به یکی از ۱۰ کشور بزرگ جهان تبدیل کند. اما به چه قیمتی را طبعن نمی گوید، واضح است که به قیمت سرکوب داخلی و جنگ خارجی. به قیمت سرکوب اعتراضات حق طلبانه زنان و معلمان و کارگران و جوانان ترکیه، و به قیمت حمایت از داعش و النصره و لشکرکشی به کشورهای همسایه و کشت و کشتار مدنی و آواره کردن میلیونی مردم منطقه. در این قشون کشی و تاخت و تاز اردوغان بروشنی می گوید: ترکیه و ملت ترک آماده رو در رو شدن با هر گونه احتمال و نتیجه می باشد. آیا منظور اردوغان این نیست که مردم ترک زبان هزینه را خواهند داد؟ اما چرا و چگونه این مردم قانع و راضی شده اند که هزینه جنگ طلبیهای اردوغان و کمپین عثمانیگری او را بپردازند؟ اینجاست که رمز افیون ناسیونالیسم آشکار می شود. این مذهب سیاسی یعنی ناسیونالیسم، قادر است پیروانش را آماده جان فدایی و خونریزی در میدان جنگ، و آماده از خود گذشته گی در جامعه و محل کار نماید تا بلکه کشور به مقام دهم جهان برسد. این است فایده ایدئولوژی ناسیونالیسم برای حکومتگران و طبقه حاکمه اش، و زیانش برای مردم و مدنیت انسانی و جهانی.

ناسیونالیسم روسی مانع اصلی پان ترکیسم است: دیپلماسی روسیه در منطقه قفقاز و همچنین آسیای مرکزی، جلوگیری از نفوذ تركیه است. مسكو به‌خوبی می‌داند كه آنكارا كه در گذشته از برخی گروه‌های تروریستی افراط گرا در منطقه قفقاز شمالی روسیه از جمله چچن‌ها حمایت كرده و می‌تواند در آینده نیز پای افراط گرایان را به قفقاز جنوبی باز كند و در آن صورت ثبات مناطق قفقاز شمالی و حوزه دریای خزر نیز به خطر می‌افتد. بعنوان یک نمونه ازموفقیت دولت روسیه در چالش توسعه طلبی سیاسی ترکیه در قفقاز، و بنا به گزارش و بررسی صاحبنظران، گروهی از نیروهای صلحبان فدراسیون روسیه شامل ۱۹۶۰ پرسنل نظامی، ۹۰ نفربر زره‌پوش، ۳۸۰ خودرو و تجهیزات ویژه در طول منطقه تماس قره‌باغ کوهستانی و در طول کریدورلاچین مستقر خواهند شد. در واقع ترکيه که اتحاديه اروپا دست رد به سينه آن زده، در جست‌و‌جوی جايگاه خويش در جهان است. از اين‌رو، به سوی روسيه، رو آورده است. روسیه اجازه نداد ترکیه در نخجوان پایگاه نظامی تاسیس کند. روشن است که توسعه طلبی ارضی و رویه لمپنی و فاشیستی پان ترکیستها دست بردار روسیه و ارمنستان نخواهند بود: سخنان الهام علی‌اف در روز بعد از امضای توافق که گفته بود “ارمنی‌ها را مثل سگ بیرون انداختیم”.

ژورنالیست ها معتقدند که در حالیکه همه پیشرفتهای ترکیه در زمینه فن آوریهای نظامی از سوی سایر کشورها با دقت رصد می‌شد، ترکیه به یک قدرت نظامی در حال صعود تبدیل شده و در ورای مرزهای خود می جنگد. دخالت نظامی ترکیه در قبرس، سوریه، لیبی و عراق درراستای خلیف گری عثمانی و پان ترکیسم بود و این سیست رو به افول نخواهد بود مگر اینکه دولت پان ترکیستها در ترکیه سقوط کند و دولتی دموکراتیک به قدرت برسد. اما روندهای جهانی و منطقه ای بدرجه ای در جهت صعود فاشیستها در حرکت است. راست افراطی نه فقط در منطقه در قدرت است بلکه در سطح جهانی هم جایگاه نیرومندی را بدست آورده است. عصر عصر ارتجاع نئولیبرالیسم پسا جنگ سرد است. ترکیه در قفقاز و سوریه و لیبی با روسیه در رقابت است و دو کارت برنده اش عبارتند از پان ترکیسم و اسلام سیاسی. البته اردوغان آنقدر در مکتب ناسیونالیسم خبره هست که بداند دست بردن به ورژن معینی از اسلام (اسلام سنی اخوانی) می تواند وسیله کارسازی باشد برای رسیدن به آرزوهایش در رقابت با ایران، عربستان، روسیه و حتا اروپا.

اقتصاد و سیاست پان ترکیستی در تقویت هم کار می کنند: هم اقتصاد ترکیه در خدمت پان ترکیسم است و هم پان ترکیسم در خدمت اقتصاد ترکیه؛ این روابط مثبت متقابل به روند رو به رشد پان ترکیسم کمک بسیار کرده است. این خدمات متقابل برای طبقه حاکمه است، اگر به جامعه ترکیه نگاه کنیم این رابطه برعکس است و این ثابت می کند که منافع طبقات محکوم و حاکم در تضاد با هم بوده و هستند. در واقع روزی این فدای آن و دیگر روز آن فدای این: از یک طرف افزایش ماجراجویی بین المللی اردوغان و حزبش با شعارهای تهاجمی باعث چالشهای بزرگی برای اقتصاد ترکیه شده و مدام ارزش لیر ترکیه در حال سقوط است؛ و از سویی دیگر، تلاش اردوغان و حزبش برای استفاده از دو کارت برنده تورکیت و اسلامیت در قفقاز و آسیای مرکزی باعث شده است که مسیر تجارت این دو منطقه را بطرف خودش بچرخاند و در این زمینه رقیب بزرگی برای ایران و روسیه باشد. بنا به اقرار کورساد زرلو، ستون نویس خبر ترک، دفاع ترکیه از حق حاکمیت آذربایجان بر قره باغ موجب تامین نیازهای انرژی ترکیه از سوی آذربایجان شده است. بعلاوه ترکیه با فیگور نظامی و تلاش دیپلماتیک در صدد است تا منابع طبیعی در بستر دریای مدیترانه را به چنگ آورده و با هر نوع مخالفتی (از سوی یونان) و تهدیدی (از سوی فرانسه) مقابله کند. این یعنی سیاست و بمب و کشتار در خدمت منافع مادی.

بواقع ترکیه با کسری تجاری ۵۰ میلیاردی روبروست. تامین ارز برای تامین این کسری دشوار و بعنوان تورم حداقل بیست درصدی بر جمعیت ترکیه تحمیل شده است. این در حالی است که تورم اتحادیه اروپا حداکثر ۵ درصد است. اگرنه از نگاه میلیونها بیکار در ترکیه بلکه حتا از منظر یک شهروند متوسط ترکیه، به اقتصاد پان ترکیست ها نگاه کنیم اقتصاد ترکیه برای طبقه حاکمه درحال شکوفایی و برای اکثریت مردم ترکیه در بحران است. اردوغان اما وجود چنین بحرانی را انکار و بازتاب آن را بزرگنمایی و همدستی با دشمنان می داند. در پاسخ به او، کاربران میدیای اجتماعی با انتشار تصاویری از یخچالهای خالی، به از دست رفتن قدرت خرید توسط میلیون ها خانوار اقدام کردند. اگر کسی طالب آمار باشد، ۵۰ میلیون فقیر و ۱۶ میلیون گرسنه حکایت از یک اکثریت بزرگ طبقه کارگر و زحمتکش دارد که تحت حاکمیت پان ترکیسم قرار گرفته اند. چرا مقصر پان ترکیسم است؟ چون کارشناسان اقتصادی رشد اقتصادی و افزایش صادرات ترکیه را تایید کرده اند اما مساله اینجاست که رشد اقتصادی کشور ربطی به زندگی شهروندان عادی ندارد چون ثروت کسب شده فقط ثروتمندان را غنی تر و شهروندان را فقیرتر کرده است. درآمد دولت هم صرف پروژه های نمایشی و قدرت نمایی نظامی شده است. دولت ناسیونال-اسلامی اردوغان به شفافیت مالی پایبند نیست، و تمام سیاستهای پولی و مالی در اختیار حزب حاکم قرار دارد. بعبارت دیگر مردم حق ندارند بدانند دخل و خرج کشور چیست.

به گزارش ژورنالیستها: “ترکیه در حال حاضر به یکی از بزرگترین صادر کنندگان در بخش صنعت دفاعی در سطح جهان تبدیل شده است. ترکیه صرفا به سرمایه گذاری در صنعت دفاعی خود بسنده نکرد، بلکه با نشان دادن اراده سیاسی، اقدام به از نو نوشتن بوروکراسی امنیتی خود پس از ماجرای کودتای ناموفق کرده است. بگونه‌ای که هم اینک سازمان اطلاعات ملی ترکیه (میت) به موثرترین، قویترین و حرفه ای‌ترین سازمان اطلاعاتی در میان کشورهای منطقه تبدیل شده است. به این ترتیب ترکیه در خلال چندین سال، با در دستور کار قرار دادن یک دکترین امنیتی جدید و در پیش گرفتن تلاشی سخت، از بکارگیری نیروی موثر نظامی خود در مناطق متعددی که شاهد درگیری بودند، ابایی نکرد.” بنابراین درآمد حاصل از فروش تسلیحات نظامی مستقیمن صرف یک دکترین امنیتی جدید و میت شده است؛ یعنی این صنعتی شدن و تبدیل شدن به یکی از بزرگترین صادرکنندگان اسلحه کمترین فایده ای برای اکثریت مردم ترکیه نداشته و ندارد. بعبارت دیگر دکترین پان ترکیسم فقط در خدمت اقلیت طبقه حاکمه ترکیه و به هزینه جانی و مالی طبقات محروم مردم ترکیه است.

ارتجاع ارتجاع می زاید و فاشیسم از فاشیسم حمایت می کند، این فقط یک واقعیت سیاسی نیست بلکه یک واقعیت اقتصادی و نظامی هم هست. به گزارش خبرگزاریها، “بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل ۱۸ اکتبر۲۰۲۰، در بحبوحه جنگ قره ‌باغ در پیام شادباشی به رهبران باکو سالروز استقلال جمهوری آذربایجان را «از صمیم قلب» تبریک گفت. به گزارش خبرگزاری آذربایجانی «توران»، نتانیاهو در پیام تبریک خود تاکید کرد ه بود که اسرائیل افتخار می‌کند یکی از نخستین کشورهایی بوده که استقلال آذربایجان را به رسمیت شناخته و از آن زمان یک «دوستی واقعی» میان مردم دو کشور شکل گرفته است. دو طرف تا کنون از این «دوستی» به خوبی بهره برده‌اند. اسرائیل چهل درصد نفت خام مورد نیاز خود را از آذربایجان تامین می‌کند. این نفت از طریق خط ‌لوله از باکو به بندر سیهان ترکیه در کنار دریای مدیترانه و از آن‌جا به اسرائیل منتقل می‌شود. در مقابل آذربایجان بخش مهمی از نیاز تسلیحاتی خود را از اسرائیل تامین می‌کند. موسسه تحقیقات بین‌المللی صلح استکهلم برآورد می‌کند که ۶۰ درصد جنگ‌افزار وارداتی جمهوری آذربایجان از اسرائیل خریده می‌شود. هم‌ اکنون آذربایجان از دو مسیر به ترکیه گاز صادر می‌کند: باکو‌-تفلیس-‌ارزروم، و خط لوله کریدور جنوبی، که هر دوی آن‌ها از منطقه قارص ترکیه می‌گذرند و از این منطقه تا ایغدیر خط لوله جداگانه گازی موجود است. تبعات تجاری و اقتصادی ایجاد کریدور نخجوان‌-ارمنستان-‌آذربایجان و پرداختن به تامین گاز نخجوان است. بدین ترتیب نقش ترانزیتی ایران در منطقه کم رنگ‌تر خواهد شد و دیگر نیازی به گاز ایران برای نخجوان نخواهد بود.” در این رابطه انار ولی‌یف، استاد دانشگاه باکو، می گوید از پانزده سال پیش به این سو اسرائیل علاوه بر سلاح، مشاوران نظامی خود را به آذربایجان فرستاده و در زمینۀ اطلاعاتی به باکو یاری می‌رساند و نیروهای آن را آموزش می‌دهد.

یک هدف اصلی پان ترکیسم برهبری ترکیه دسترسی هرچه بیشتر به آسیای مرکزی است. در آسیای میانه ترکیه بدنبال منافع اقتصادی است: هم خواهان نفت و گاز و هم خواهان بازار این کشورهاست. لذا ترکیه برای برنده شدن در رقابت با چین و روسیه مجبور شده است به ابزارهایی خطرناکی متوسل شود. این ابزارها مانند خون و نژاد مشترک، مانند تاریخ و فرهنگ مشترک، مانند دین و زبان مشترک قرار است ترکیه را در رسیدن به اهدافش یاری رسانند. خطرناک بودن این ابزارها در آن است که با سیاسی کردن دین و نژاد و زبان و فرهنگ، دولتها در میان مردمی که با هم در یک جامعه زندگی می کنند اما تاریخن تعلقات مختلف و متفاوتی برآنها غالب شده اختلاف اینجاد می کنند و در اغلب موارد اتحاد و انسجام اجتماعی مردم بهم می خورد و کشمکش نا لازمی بر مردم و جامعه تحمیل می گردد. “در مارس ۲۰۰۵، قزاقستان و آذربایجان موافقت کردند خط لوله آکتائو– باکو، که حوزه‌های نفتی دریایی قزاقستان را درنزدیکی آکتائو به خط لوله باکو – جیهان، از طریق گذر از بستر دریا متصل می‌کند در سال ۲۰۰۸، احداث شد. این حوزه‌های نفتی که احتمال می‌رود در سال ۲۰۱۶، روزانه ۲/۱ میلیون بشکه نفت خام از آن استخراج شده، نقش مهمی در فعال سازی خط لوله باکو – جیهان داشت. اتخاذ این سیاست‌ها از جانب ترکیه با هدف حذف ایران وارتقای اهمیت ژئوپلیتیکی و اقتصادیش انجام شد که سرانجام به حذف روسیه، ایران و گرجستان از معادله نفت خزر منجر شد. اکنون ترکیه خود یکه‌تاز میدان شده است و به مرکز انتقال انرژی منطقه تبدیل شده است. انتقال گاز ایران به ترکیه و گاز روسیه به ترکیه سبب تقویت موقعیت جهانی ترکیه شده است”. همچنین “پروژه ترانس آناتولی‌(تاناپ) که گاز میدان شاه دنیز را به ترکیه می‌رساند، سال ۲۰۱۸ افتتاح شد. پروژه خط لوله انتقال گاز تاناپ موسوم به «جاده ابریشم انرژی»، از منطقه شاه دنیز ۲ در نزدیکی سواحل خزر در شهر باکو آغاز می‌شود، و با گذر از خاک گرجستان، در خاک ترکیه ادامه می‌یابد، و قرار است تا ایتالیا امتداد پیدا کند. این کریدورِ قفقاز-آناتولی-اروپا، با مشارکت ۱۲ شرکت و ۶ کشور و با ۴۰ میلیارد دلار سرمایه احداث شده است. در چارچوب برنامه جامع کریدور جنوبی گاز، قرار است علاوه بر جمهوری آذربایجان، گاز دیگر کشورهای آسیای میانه، دریای خزر، و دریای مدیترانه نیز به بازار اروپا برسد. طبیعی است که با توجه به میزان وابستگی کشورهای اروپایی به گاز روسیه، پروژه تاناپ تهدید جدی برای روسیه در بازار اروپا نخواهد بود، اما اهمیت آن برای اروپا در این بود که توانست برای اولین بار از کشوری در منطقه بجز روسیه گاز وارد نماید که می‌تواند مقدمه موفقیت پروژه‌های بعدی باشد. از دو سال پیش سهم صادرات گاز روسیه به ترکیه نیز به تدریج کم شده و در شش ماه اول ۲۰۲۱، نیز واردات گاز از روسیه و ایران به ترتیب ۴۴.۸، و ۴۱.۵، درصد کاهش یافته‌اند. کاهش سهم ایران و روسیه و افزایش سهم جمهوری آذربایجان زنگ خطر جدی برای این دو کشور است و در سیاست‌شان در قبال جنگ قره‌باغ نیز بی‌تاثیر نبود”. با توجه این داده های آماری می توان نتیجه گرفت که دولت ترکیه با رهبری پان ترکیسم توانسته است بدرجه زیادی موفق باشد و در رقابت با رقبایش چین و روسیه و ایران پیشی بگیرد. این ثابت می کند که حاصل عینی سیاستهای پان ترکیستی و اسلام گرایانه منافع اقتصادی برای طبقه حاکمه ترکیه و منافع سیاسی برای احزاب حاکم بر ترکیه است. تا آنجا که به اکثریت مردم ترکیه برمی گردد پان ترکیسم قرار نیست هیچ افزایش و رشدی در درآمد و معیشت و زندگی آنها ایجاد کند. طبقه کارگر و زحمتکش ترکیه نه تنها از سیاستهای عظمت طلبانه و توسعه جویانه دولتهای ترکیه نفعی نبرده اند بلکه حتا تمام هزینه های جانی و مالی لشکرکشی ها را هم متحمل شده وخواهند شد. اکثریت مردم ترک زبان جز تبلیغاتی کاذب و زرق و برق دار یعنی جز پروپاگند فریبکارانه قرار نیست در چیزی سهیم شوند. پان ترکیسم و اسلامیسم در واقع چیزی جز همین پروپاگند نبوده و نیستند. مشتی شعار و توهم و خرافات و اعتقاد و جعل و ماسک و رنگ و روغن و بزک است تا به یاری آنها یک سیستم ضد انسانی عفریته را به نرخ عروس دم بخت به مردم غرق در محرومیت و ستم و تبعیض تحویل دهند.

پان ترکیست ها، همانند پان عرب ها، پان آریایی ها، و دیگران دامنه تلاشهای سیاسی و اقتصادی و حتا نظامی خود را محدود به کشور خود نمی دانند و پی گیرانه در صدد دخالت و نفوذ و بهره مندی از سایر مردمان و جوامع بوده و هستند. با زندگی و سرنوشت مردمانی که بنوعی از انواع، یا تاریخا و یا بواسطه دین یا زبان، مشترکاتی دارند بازی می کنند و منافع خود را تا رسیدن به مقصد دنبال می کنند. بنا به تحلیل صاحبنظران، “اردوغان برخلاف منازعات پشت‌پرده‌ اخیرش با ولادیمیر پوتین در سوریه و لیبی، به دنبال احیاء ادعای تاریخی خود بر منطقه قفقاز است. او آشکارا اعلام کرده است که پشتیبانی از آذربایجان به عنوان بخشی از تلاش ترکیه برای رسیدن به جایگاه شایسته خود در نظم جهانی است. هدف او بهره‌برداری از جنگ جدید قره‌باغ است تا با این کار پیامی به مسکو مخابره کند و در صورت امکان نفوذ تاریخی روسیه در منطقه قفقاز را تضعیف، و نفوذ ترکیه را جایگزین آن کند”. منطقه قفقاز مورد ادعای هر سه کشور روسیه و ترکیه و ایران است. در تاریخ دور بخشی از سرزمینهای تحت سلطه شاهان ایران بوده و سپس برای صد سال زیر حاکمیت روسیه. اما بدلیل دارا بودن جمعیت ترک ومسلمان مورد ادعای عثمانی و ترکیه نیز بوده است. اینکه کدامیک نهایتا نفوذ بیشتری خواهند داشت و یا ترکیب بهره مندی از منطقه چگونه خواهد بود بستگی زیادی به فاکتورهای اقتصادی و نظامی و مذهبی و سیاسی در روندهای آینده دارد. سه کشور کوچک منطقه هم تمایلات متفاوت و حتا متضادی با هم و با سه همسایه قوی تر خود دارند. در چنین شرایطی، باز هم گرایشات عقب‌مانده سرمایه‌داری هم‌چون مذهبی و فاشیستی و ناسیونالیستی مانع صلح و همبستگی ماندگار در قره‌باغ و کل قفقاز خواهند بود.

رجب طیب اردوغان طی سخنانی در مراسم گشایش بیمارستان شهر گوزتپه پروفسور یالچین سلیمان با تاکید براینکه، “به هر گونه تلاش با در نظر گرفتن حفاظت از وحدت و یکپارچگی کشور ادامه خواهیم داد، اظهار داشت، برای رشد هر چه بیشتر این کشور که به اتفاق شهروندان خود بصورت امیدی برای تمامی دوستان و برادرانش در آمده است، تلاش بیشتری بخرج خواهیم داد. اردوغان با اشاره براینکه، هر گونه سناریو علیه ترکیه را پاره خواهیم کرد، گفت، برای تبدیل کشورمان به یکی از ۱۰ دولت بزرگ جهان مصمم می باشیم. هر بحرانی که با آن رو در رو می شویم، جایگاه ترکیه در هر عرصه را بشکل بهتری بازگو می کند. ترکیه به پتانسیل خود واقف می باشد. همه نیز این حقایق را بخوبی می دانند. در پشت پرده هم پیمانی های مخالف ترکیه، ترس از این حقایق نهفته است. رجب طیب اردوغان در اشاره به تنش با یونان در مدیترانه شرقی گفت، در هر پلاتفورم، مذاکرات و هر پیام می گوئیم، ترکیه بشرط عادلانه بودن آماده هر گونه تقسیم می باشد. آنها در نهایت به قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی ترکیه که می تواند نقشه و اسناد غیراخلاقی تحمیل شده به ترکیه را پاره بکند، پی خواهند برد“. این فرمایشات، نمونه تیپیک شعارهای عظمت طلبان پان ترک است، که در فضایی از وهم و رویا، و حس برتری و غرور و قدرت، به خورد مردمی داده می شود که فریب این ایدیولوژی خطرناک و ضد انسانی ناسیونالیستی و فاشیستی را خورده اند.

ترکیه حتا از طرح و بیان این واقعیت عینی که قره باغ دارای جمعیت غالب ارمنی نشین است برآشفته می شود و اعتراض می کند. این در حالیست که خودش مدعی است که “یک قطره آب و یک متر خاکش“ را به دیگران نمی دهد. منهای اینکه چقدر این خاک پرستی و دیگر ستیزی می تواند ناسیونالیسم های غیر ترکی را برانگیزد؛ شعار اردوغان تمامن انکار بشر غیر ترک و مردم غیر مسلمان است و پرچم و رویه فاشیسم را بعینه بازتاب می دهد. حال توجه داشته باشیم که صدای پان ترکیسم را می شود از درون طویله مجلس اسلامی ایران هم شنید: روح الله حضرت پور، نماینده مردم ارومیه در نامه ای به عبدالعلی علی عسکری، رییس صدا و سیمای جمهوری اسلامی “نسبت به ارمنی نشین خواندن منطقه قره باغ اعتراض و خواستار توضیح“ می شود. آیا این تداعی همان سیاست همیشگی جریانات فاشیست مبنی بر انکار دیگران و خود را همیشه محق دانستن نیست؟ یعنی در مسیر پان ترکیسم حتا واقعیت عینی را هم منکر شده و حاشا می کنند. حضرت پور، در این نامه نوشت: “با توجه به رویکرد جمهوری اسلامی ایران به عنوان ام القرای جهان اسلام مبنی بر حمایت از مسلمانان جهان و بر مبنای فرمایشات رهبری که قره باغ جز جدایی ‌ناپذیر جهان اسلام می‌باشد، انتظار می‌رود سازمان صدا و سیما نقش فعالی در خصوص مردم مظلوم و شیعه قره باغ داشته باشد. در ادامه این نامه چنین آمده است: متاسفانه صدا و سیما در بخش خبر ساعت ۲۱ یکشنبه ۲۳ تیر ماه ۲۰۲۰، منطقه اشغالی قره باغ را ارمنی‌نشین نامیده که دور از واقعیت تاریخی، سیاسی و اجتماعی است. این منطقه مسلمان و شیعه نشین بوده و خواهد بود، انشالله“.

با عروج اردوغان و حزب “عدالت“ طلبش به منصب دیکتاتوری ترکیه و سپس بدنبال کودتای نافرجام علیه حکومت اردوغان، یک چرخش اساسی در سیاست خارجی ترکیه با رویکرد پان ترکیسم و عثمانیگری صورت گرفت. این چرخش سیاسی منجر به لشکرکشی به چند کشور خاورمیانه و شمال آفریقا شده است. حمله نظامی، زمینی و هوایی به عراق، سوریه، لیبی و حضور در قره باغ، قبرس، جزایر یونان در دریای اژه، و ایجاد پایگاه نظامی در این سرزمینها همه در راستای عثمانیگری یعنی توسعه طلبی با رویکرد اسلامیسم، و پان ترکیسم با رویکردی قومی، نژادی، زبانی، فرهنگی و خونی است که خبر روند رو به رشد خطر فاشیسم در منطقه است؛ این بی گمان به نوبه خود باعث رشد و بیداری پان عربیسم، ناسیونالیسم های ارمنی، یونانی، آذری، گرجی، کردی، ایرانی و روسی شده است و می شود.

توسعه طلبی پان ترکیسم در مدیترانه که موجب اتخاذ استراتژی دریایی موسوم به میهن آبی به هدف منافع مادی و اقتصادی و دریایی شده است. “مورد مناقشه را از حوزه دیپلماسی خارج و به حیطه عمل امنیتی و نظامی می برد. این استراتژی تعرضی در سال ۲۰۰۶ توسط دریاسالار جم گورد-نیز طرح ریزی شد که طبق آن حضور ترکیه در مدیترانه شرقی به عنوان خط مقدم دفاعی ترکیه اصرار و تمرکز دارد. گوردنیز در مقاله ای که در دسامبر ۲۰۱۹، در سایت خبری پان ترکیست اولوسال ترکیه منتشر شد می نویسد: این استراتژی روی کشمکش جغرافیایی سیاسی بر سر منافع دریایی تمرکز دارد … و جنبه های نظامی، اقتصادی، سیاسی، فن آوری اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی را در بر می گیرد“.

قیام مردم و جوانان عرب زبان علیه دولتهای دیکتاتور تونس و مصر و لیبی و سوریه که منجر به سرنگونی سه نفر از این دیکتاتورها شد به نوعی و به درجه ای یک فضای جدید ایجاد کرد که در آن دولت ترکیه فرصت یافت تا رهبری بخشی از مسلمانان را مدعی شود و نفوذ همه جانبه دولت اسلام گرای خودش را در خاورمیانه برای کسب منافع و مطامع اقتصادی گسترش دهد: “بعد از قیام ها و شورشهای وسیع معروف به بهار عربی، ترکیه روی گسترش نفوذ خود در خاورمیانه و شمال آفریقا با بکارگیری قدرت نرم و به واسطه پشتیبانی از عوامل وابسته به اخوان المسلمین در مصر، تونس، و مناطق دیگر از جمله فلسطین و سوریه تمرکز کرد، و بتدریج به حضور نظامی در سوریه و لیبی پیش رفت“. پروژه ها و عملیات نظامی مانند پنجه ببر، برگ زیتون، و استراتژیهای نظامی مانند میهن آبی بخش به ظهور رسیده و پنهان ناپذیر ظهور پان ترکیسم و عثمانیگری بوده اند. در مارس ۲۰۱۹، ترکیه رزمایش دریایی بزرگی را با عنوان میهن آبی برگزار کرد که دریای مدیترانه دریای اژه و دریای سیاه را پوشش داد. و امسال ۲۰۲۱، رزمایش دریایی را همراه با پاکستان و آذربایجان در دریای خزر و علیه ایران داشتند که حکایت از گسترش تعرضی استرتژی میهن آبی داشت. همچنین تحلیلگران و ناظران سیاسی معتقدند حمایت ترکیه از دولت وفاق ملی لیبی از طریق امضا توافق نامه های امنیتی و دریایی و فرستادن سرباز و محمولات سنگین نظامی به لیبی، به این معناست که ترکیه استراتژی میهن آبی را به قلمرو لیبی هم کشانده است. گوردنیز ضمن تمجید از حضور نظامی ترکیه در لیبی می گوید: “نیروی دریایی وزارت خارجه و وزارت انرژی باید با هماهنگی به کار خود ادامه دهند. گوردنیز همچنین در سایت خبری اودا تی وی فاش ساخت که این قراردادها جلو هر توافق احتمالی میان یونان و مصر، و یا میان یونان و قبرس در مدیترانه شرقی را می گیرد. در راستای این حضور و دخالت نظامی در لیبی عدنان اوزبال فرمانده نیروی دریایی یاشار گولر رییس ستاد کل ارتش و خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه هر سه به لیبی سفر می کنند“. مداخله و عملیات نظامی و فاشیستی دولت ترکیه در جریان جنگ خونین جنایتکاران جهانی در سوریه و علیه مردم سوریه، چندین عملیات نظامی علیه اعتلاف تحت رهبری نیروهای کردستان انجام داده و حتا کنترل بخشی از قلمرو شمال سوریه به زور تسلیحات جنگی خود به دست گرفت. در این عملیات ها و لشکرکشیها است که تضاد منافع غیر قابل پنهان میان قدرت های نظامی و اقتصادی بر سرتقسیم غنایم پدیدار گشت. مانند تضاد منافع ترکیه با روسیه در سوریه و لیبی، تضاد با ایران در سوریه، تضاد با مصر در آفریقا، تضاد با اسراییل در مدیترانه شرقی، تضاد با یونان در دریای اژه، تضاد با روسیه در قفقاز و آسیای مرکزی، و تضاد با آمریکا و اتحادیه اروپا در مدیترانه و خاورمیانه.

افزایش پایگاههای خارجی-نظامی ترکیه، از روند رشد پان ترکیسم و عثمانیگری حکایت دارد: روزنامه حامی دولت اردوغان ینی شفق در ژانویه ۲۰۱۸، از استقرار سربازان ترکیه در بیش از ۱۰ کشور از جمله سومالی، لیبی، عراق، سوریه، افغانستان، قبرس و قطر گزارش داد. در عنوان این گزارش آمده است: “ترکیه به سرزمین های عثمانی باز می گردد“. این تمایل پان ترکیستی همراه است با افزایش سرمایه گذاری در بخش دفاعی و تولید جنگ افزارهای ساخت ترکیه از جمله هواپیماهای بدون سرنشین. این را حسن بصری یالچین ستون نویس روزنامه صباح از نشریات حامی دولت روز ۱۸ ژوئن تایید می کند که می نویسد: “هر روز صبح با یک عملیات نظامی جدید از خواب بیدار می شویم. ترکیه در بسیاری کشورها سرباز و پایگاه دارد که عملیات های همزمان انجام می دهند … ترکیه به تاثیر گذارترین قدرت در لیبی سوریه و عراق تبدیل شده است.“ و ینی شفق روزنامه طرفدار دولت نقشه حضور سربازان ترکیه در بیرون مرزی ترکیه را منتشر و نوشت: “وظیفه ای تاریخی بر عهده دولت و ارتش قرار گرفته. در حال پیشروی در مسیری سرنوشت ساز برای ساختن ترکیه ای بزرگ هستیم“. آنطور که ایلهان اوزگل استاد دانشگاه ساکن ترکیه می گوید استراتژی میهن آبی موجب “نظامی گری تقریبن بی سابقه کشور و دفاع رو به جلو” ی آنکارا به جای پایان دادن به سیاست “تنش صفر با همسایگان” شده و باعث پیشرفت شده است. آنچه که اوزگل نظامی گری رو به جلو نامیده است، همان پان ترکیسم در بعد نظامی است. یعنی لشکر کشی و قلدری و شاخ و شانه کشی برای همسایگان. البته اوزگل با صراحت در ۱۵ ژوئن در سایت خبری مستقل گازته دووار نوشت: “سیاست تنش صفر پروژه ای توسعه طلبانه برای دستیابی به قلمروهای پیشین عثمانی از طریق قدرت نرم بود و در مرکز بلند پروازیهای نوعثمانیگری قرار داشت … هم این و هم استراتژی میهن آبی مبتنی بر تقویت نفوذ ترکیه در منطقه هستند.” اوزگل همچنین معتقد است که “استراتژی میهن آبی دیدگاه های مختلف موجود در تشکیلات امنیتی ترکیه را کنار هم قرار داد و درک مشترک از منافع ملی ترکیه باعث همبستگی ملی گرایان غیر مذهبی و ژنرالهای اسلام گرا شده است”. این یعنی پان ترکیسم محصول مشترک هر دو شاخه مرتجعین راست حاکم بر ترکیه است، چه شاخه اسلامیست و چه شاخه لاییک. اوزگل بعدن در سایت خبری مستقل مدیاسکوپ گفت “مفهوم میهن آبی بر اساس تصورات سنتی ترکیه که خود را کشوری از همه طرف در محاصره تهدیدها می داند شکل گرفته است.”

بنا به تحلیل صاحبنظران، “جنگ افروزی در خارج کشور بازتابی از سیاست های داخلی ترکیه است.” این سیاستهای داخلی ترکیه اشاره به جنبش ناسیونالیستی حق طلب در کردستان و جنبش های مطالبه گر کارگران و زنان و جوانان و دانشگاهیان و نویسندگان و احزاب چپ است. سرکوب این جنبش ها توسط دولت اردوغان باعث سقوط شاخص های دموکراسی در ترکیه شده است. روشن است که سیاست های داخلی و خارجی بر هم متاثرند و تاثیرات متقابل دارند، گاه همدیگر را تقویت و گاه یکدیگر را تضعیف می کنند. اما اینکه پان ترکیسم، اسلامیسم، و نظامیگری دنبال کننده آنها، چه اندازه اقتصاد ترکیه را تقویت و چه اندازه تضعیف نماید، نیاز به بررسی و تحلیل دقیق تری دارد. آنچه که فعلن میشود دید فاصله و دوری از غرب و اروپا، و نزدیکیش به آسیای میانه، و تلاشگری مدعی در خاورمیانه بوده است. در واقع افول نسبی قدرقدرتی آمریکا در خاورمیانه، حذف رقبایی مانند قزافی و مبارک در لیبی و مصر، اسارت دولت ایران در بحران همه جانبه، میدان تازه ای به ترکیه داده است تا خود را بعنوان ژاندارم منطقه تحمیل کند. البته جمهوری اسلامی، عربستان، و اسراییل هم مدعیان دیگر منطقه هستند اما هر یک از این سه، دارای محدودیت های بزرگی هستند که در رقابت با ترکیه بازی را به ترکیه می بازند. لذا توازون قوای جهانی و منطقه ای امکان جدیدی به ترکیه داده است. ایدئولوژی سیاسی-مذهبی این عملیات توسعه طلبانه پان ترکیسم و عثمانیگری است.

رجب طیب اردوغان، با انتشار پیامی در توئیتر در واکنش به حمله ارمنستان به مناطق مسکونی در مرز جمهوری آذربایجان به هدف فرافکنی تاکید کرد: “حمله ارمنستان به آذربایجان بار دیگر اثبات کرد که ایروان بزرگترین تهدید علیه برقراری صلح و امنیت در منطقه است … ترکیه با نگرش یک ملت و دو دولت همانند همیشه به حمایت از برادان آذربایجانی خود ادامه خواهد داد. اردوغان … افزود: پیروزی در نبرد ساکاریا مبین این است که کسانی که هنوز موجودیت ما را هضم نکرده اند و همچنان در پی رویاهای دروغین خود هستند مایوس خواهند شد. ملت ما که تاریخش سرشار از پیروزیهای بزرگ است، امروز و فردا نیز همانند دیروز به کل جهان نشان خواهد داد که به دلیل روحیه و عزم راسخ خود در روند مبارزه ملی، هیچ تحمیلی را نخواهد پذیرفت و از حقوق و منافع خود در همه جا و تحت هر شرایطی محافظت خواهد کرد. ما با نیرویی که از گذشته خود می گیریم همچنان مصمم و مطابق با اهداف خود به تلاش مان ادامه می دهیم تا کشور خود را برای همیشه زنده نگه داریم و فرداهای بهتر را به نسل های جدید بسپاریم. به همین مناسبت.” بله پان ترکیسم مانند هر پان دیگری و مانند تمام جریانات فاشیستی از گذشته خود نیرو می گیرد زیرا این جریانات با جعل تاریخ و وارونه نشان دادن واقعیات، و قهرمان سازی باعث ایجاد حس افتخار کاذبی می شوند که به آسانی جوانان فقیر و تحقیر شده را جذب و به سرباز این عظمت طلبی کاذب و کسب سود و ثروت واقعی برای اربابان می شود.

آکادمیسینها علاقه دارند که دلایلی منطقی و قابل پذیرشی برای جماعتی که خود توان اندیشیدن ندارند مهیا کنند، اما پشت این سخنان مستدل همان عملی و فعلی نهفته است که سران قشون کش و فرماندهان جنگ و کشتار و جنایت دنبال می کنند، یعنی پان ترکیسم. استدلال ها این هستند که “واکنش به بی اعتنایی بروکسل برای پاسخ منفی به تقاضای چهل ساله آنکارا برای عضویت در اتحادیه اروپا، و خروج از تنگنای ژئواستراتژیک در غرب و جنوب، و بهره مندی از حقوق خود در دریای اژه و مدیترانه”. بعلاوه کما فی ال-همیشه تاریخ قرار است حقانیت این لشکر کشی ها را توجیه نماید: “بعد از جنگ جهانی اول اروپا به رهبری انگلیس به گونه ای مرزهای ترکیه را ترسیم کردند که این کشور با وجود صدها هزار کیلومتر سواحل در آبهای آزاد اما همواره در یک انزوای ژئواستراتژیک قرار داشته باشد. وضعیتی که به خودی خود تنش ادامه دار و ابدی میان ترکیه و یونان را در دریای اژه و مدیترانه ایجاد می کند.” منطق گویا این است که باید هر مردمی با زبان و سرزمین مشترک صاحب کشور می شدند و اروپا اجازه نداده. خوب اگر اروپا ضد شما بود پس چرا جلو جنوساید سه میلیون ارمنی و آسوری و یونانی را نگرفت؟ چرا راضی شد شما سرزمین و ثروت آنها را چپاول کنید؟ آیا ترکیه امروزی و یا آناتولی، محل زندگی ترک ها و ارمنی ها و کردها و آسوری ها و یونانی نبود؟ گرفتن خاک یونانیها و ارمنیها در آسیای صغیربرای خودم و و جزایر یونانی دریای اژه یونان را هم می خواهم، این است منطق پان ترکیسم. لذا اساس این بی منطقی، منطق پان ترکیسم مبنی بر توسعه طلبی و عظمت طلبی است: “فرصتی برای آنکارا فراهم شده تا به بهانه سهیم شدن در خوان نعمت نفتی زیر بستر مدیترانه شرقی خودی نشان دهد و آنچه صد سال قبل در جنگ جهانی اول از دست داد را مطالبه کند. تصور دولت ترکیه این است که با تهدید یونان و نیز مداخله در لیبی زمینه فشار به غرب برای مجبور کردن تل آویو به منظور به رسمیت شناختن قدرت ترکیه به عنوان بازیگر اصلی مدیترانه فراهم می شود. ترکیه دریافته که از درگیر شدن با ایران و روسیه بپرهیزد و فشار خود را به اروپا متمرکز کند. منابع انرژی مدیترانه شرقی و توافق با دولت طرابلس در لیبی بهترین فرصت برای ترکیه است تا با رقابت با تل آویو و آتن به نیابت اروپا و امریکا خود را از انزوای ژئواستراتژیک برهاند.“

ترکیه در مدیترانه با رقیب بزرگی چون اسراییل، در آفریقا با مصر، در قفقاز با روسیه، و در آسیای میانه با چین و روسیه و ایران باید دست و پنجه نرم کند. لذا ترکیه ناچار است فعلن بر بوق پان ترکیسم و اسلامیسم بدمد تا نیروی بیشتری پشت سر خود جمع کند. جنگ ها و جدالهای بزرگی در کمیت مردم ترکیه است اگر پان ترکیسم کماکان در راس دولت ترکیه بماند.

تی آر تی فارسی خبر داد که وزیر خارجه ترکیه “گسترش همکاری با کشورهای آسیایی را اولویت های دولت ترکیه“ اعلام کرده است. و به گزارش اسپوتنیک اردوغان گفت “درک او از جهان وی را باتجربه ترین رهبر در میان سران دیگر کشورها کرده است“. بعلاوه اسپوتنیک گزارش دیگری دارد که رییس حزب ملی گرای جنبش ملی ترکیه در دیدار با اردوغان “نقشه جهان ترک“ را به وی هدیه داده که در آن بخش اعظم از محدوده روسیه و از جمله سیبری را هم شامل می شود. این “جهان ترک“ شامل بخشی از جنوب روسیه، سیبری شرقی، منطقه خودمختار اویغور چین، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، سینزیان، ترکمنستان، آذربایجان، و بالکان را علاوه بر خود ترکیه، در برمی گیرد. اگر چنین نقشه ای بنظر ما خنده دار و آرزویی بیمارگونه می نماید، اما برای پان ترکیست ها یک هدف عالی و مقدس است، که در راه رسیدن به آن حاضرند نه فقط هزینه که دست به هر جنایتی بزنند.

پان ترکیسم همچنین دارای شاخه فرهنگی بوده و با تاریخ-سازی و جعل فرهنگی، پروژه های سیاسی و نظامی را همراهی می کند. در یک ویدئو منتشرشده، که ترانه “بیل اوغلوم” به معنای “بدان پسرم” از اسد کاباکلی است، ماهیت روانی ادعاهای تاریخی و فرهنگی پان ترکیستها را بخوبی آشکار می کند: “کسانی که به وطنت چشم دوخته‌اند را محو کن پسرم. دوستت را از دشمنت تشخیص بده پسرم. تاریخ خود را با شرفت بنویس پسرم.” این ویدئو که با عبارت “همه چیز برای وطن” با اهتزار پرچم‌های ترکیه و آذربایجان به پایان می‌رسد. گونای افندی‌یوا، رئیس بنیاد بین المللی فرهنگ و میراث ترک، در بیانیه ای تصریح کرد كه “ارمنستان در تاریخ ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰، آتش بس را نقض كرده، و در سرزمینهای تاریخی آذربایجان تحرکات نظامی انجام داده و میراث فرهنگی از جمله بناهای تاریخی و مذهبی را تخریب كرده است“. چاووش‌اوغلو وزیر خارجه ترکیه به باکو میرود و در آن‌جا ضمن پشتیبانی مجدد از آذربایجان تلاش‌های بین‌المللی برای توقف درگیری‌ها را مورد انتقاد قرار داده و می گوید: “جهان باید در کنار آذربایجان و قوانین بین‌المللی باشد. کشورهای گروه مینسک به ارمنستان اشغالگر و آذربایجان با یک نگرش نزدیک شدند“.

پان ترکیسم البته دستآوردهایی هم داشته است: از یک طرف موجب شان و افتخار و غرور برای طبقه حاکمه ترکیه گشته، و از طرف دیگر باعث خسارت مالی و جانی فراوانی برای طبقه محروم بوده است. از یک طرف سربازان و تلفات لشکرکشیهای پان ترکیسم را مردم و طبقه محروم می دهند و از طرف دیگر بحرانهای مالی و اقتصادی را بر دوش طبقه کارگر و زحمتکش حواله می دهد. بعنوان نمونه در حالیکه ارزش هر دلار امریکا در سال ۲۰۱۵، معادل ۲.۵ لیر ترکیه بود در ۲۰۲۱، معادل ۱۰ لیر است. دور پیشین سقوط ارزش لیر ترکیه پس از دستور اردوغان برای اخراج ۱۰ سفیر کشورهای غربی رخ داد وقتی آنها خواستار آزادی عثمان کاوالا فعال مدنی ترک شده بودند. در نتیجه این تلاطم سیاسی ارزش لیر ناگهان ۱.۶ درصد تنزل کرد. در نتیجه پان ترکیسم و سیاستهای ستیزه جویانه منبعث از آن، بارها سبب بحران دیپلماتیک میان دولت ترکیه با دولتهای غربی شده و این بحران سیاسی به نوبه خود موجب سقوط ارزش لیر و تورم اقتصادی (حدود ۲۰ درصد) گردیده که تماما هزینه آن را اکثریت طبقه کارکن و زحمتکش جامعه ترکیه متحمل شده است.

خبرگزاریها از تنفگ آبی اردوغان و بلایی که سر کشورهای منطقه می آورد گزارش دادند: پروژه سد سازی در ترکیه بر روی رودخانه های دجله و فرات عواقب متعدد منفی برای کشورهای همسایه اش بخصوص عراق و سوریه و ایران دارد. سد ایلیسو با ۱۱ میلیارد متر مربع حجم در حالی مورد انتقاد عراق و اختلافات فی مابین است که قرار است ترکیه سد آتاتورک را با حجم ۴۹ میلیارد متر مربع (یعنی بیش از حجم ۶۵۰ سدی که در ایران ساخته شده) بسازد. حجم مخزن کل سدهای ترکیه به ۱۲۰ میلیارد متر مربع می رسد و این در حالی است که آورد سالانه دجله و فرات مجموعن از ۴۷ میلیارد متر مربع تجاوز نمی کند. لذا با احداث و آبگیری این سدها در ترکیه، ۶.۵ میلیون هکتار زمین کشاورزی در سوریه و عراق از بین می رود. بعلاوه باعث ایجاد خشک شدن بیش از پیش هورالعظیم شده و پدیده ریزگردها در عراق و ایران را بدنبال دارد.

سفر اخیر اردوغان به امارات و سپس تلاش برای نزدیکی به مصر و اسراییل بخاطر جلب رضایت و تطمیع این کشورها برای سرمایه گذاری در ترکیه است تا بلکه از بیکاری فزاینده و تورم و کاهش ارزش لیر بکاهد و مانع سقوط دولتش شود. در چنین شرایطی هارت و پورت پان ترکیستی افق روشنی ندارد و با به میدان آمدن مردم در تعیین یک دولت دموکراتیک می تواند از صحنه سیاست دولتی کنار گذاشته شود.

مافیای رسانه و تبلیغات بی پایان آنها و مافیای قاچاق هرچیز و همه چیز، زیر پا گذاشتن قوانین داخلی و بین المللی و استفاده از زور و شکنجه و زندان و سرکوب همه در خدمت ایدیولوژی پان ترکیسم هستند همانطور که این ابزارها توسط جمهوری اسلامی در خدمت اسلام سیاسی با ورژن داعش-شیعه است.

اقبال نظرگاهی

دوم دسامبر ۲۰۲۱

د	س	چ	پ	ج	ش	ی
		1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31