آقای رجب اردوغان، رئیس جمهور کشور محترم، برادر و همسایه ایران، که خوابهای طلایی خلافت عثمانی در سر می پروراند، شعر آراز (ارس) را در رژه نظامی باکو دکلمه فرموده اند. ایشان بر این تصور بوده اند که این شعر پیرامون ملحق شدن ارس به خلافت عثمانی سروده شده است و مثلا خواسته اند احساسات پوپولیستی را در میان ارتشیان جمهوری آذربایجان تهییج کنند و شاید به مانند ابوبکرالبغدادی بر این موج سوار شوند که پس از قره باغ که از ارمنستان بازپس گرفته شده، ارس هم بازپس گرفته می شود و طولی نخواهد کشید که آذربایجان در ایران، به جمهوری آذربایجان، و عاقبت همه ترک زبانان به خلافت عثمانی تحت خلیفه گری رجب طیب اردوغان می پیوندند.
ظاهرا، پس از آغاز حکمرانی ترامپ که می خواست آمریکا را عظمت ببخشد، طیب خان می خواهد به ترکیه عظمتی دوباره ببخشد.
دیپلمات خندان محمدجواد ظریف، که اصلاح طلبان تلاش دارند او را به جلو هل داده و نامزد برای منصب ریاست جمهوری اسلامی شود، از این لغزش اردوغان بهره جسته و با موج سواری بر احساسات پوپولیستی در میان بخش بزرگی از فارس زبانان که به دنبال توسعه طلبی در رده امپراتوری بزرگ هخامنشیان هستند، در توئیتی نوشته اند «کسی نمی‌تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند.»
البته همزمان شدن این درگیری لفظی با واقعه ۲۱ آذر ۱۳۲۵ هم می تواند نکته ظریفی باشد که نباید نادیده گرفته شود. می توان اینهمه هیاهوی شووینیستی را به آن واقعه ربط داد. بنا به روایت سلطنت طلبان، ۲۱ آذر ۱۳۲۵سالروز «نجات آذربایجان» است. محمد رضا شاه که هر دو دستش را حفظ کرد تا بتواند بحرین را دو دستی تقدیم انگلیس کند، ظاهرا گفته بوده «اگر دستم را قطع کنند سند جدایی آذربایجان را امضا نمی کنم». واقعه آذر ۱۳۲۵، اشاره ای است به جمهوری خلق آذربایجان، محمد جعفر پیشه وری، و البته قراردادهایی که پس از جنگ جهانی، بین شوروی و انگلیس بسته شده بود. مبحثی که خارج از حوصله این نوشتار است.
شعر آراز (ارس) به صورت های مختلف نقل شده است، از جمله اینکه در آخرین بیت خود به صمد بهرنگی و خفه شدن او در ارس اشاره دارد. به هر روی این شعر ربطی به خلافت عثمانی ندارد. به تاریخچه موجودیت جمهوری آذربایجان و پیمان ننگین گلستان هم به عمد اشاره نمی کنم.
و اما، در زمانیکه، آمریکا سه بمب افکن بی-۵۲-اچ سنگر شکن به جنوب خلیج فارس گسیل داشته، و حامیان جمهوری اسلامی در عراق به حالت آماده باش در آمده اند، و پاسدار حسین سلامی خط و نشان می کشد «در دفاع از امنیت به جغرافیای خاصی محدود نمی شویم» و مردم در جنگ تمام عیار با کرونا هستند، سخن گفتن از مباحث شووینستی و پوپولیستی نه تنها دردی از ملت ستمدیده کم نمی کند که به آن هم می افزاید.
متن شعر به ترکی، فارسی همراه با آهنگ آراز در زیر آمده است.
علی ناظر
۲۱ آذر ۱۳۹۹
۱۱ دسامبر ۲۰۲۰
متن آراز به ترکی
آهنگ آراز آراز به ترکی(شنیداری – کلیک کنید)
آراز آراز خان آراز
سولطان آراز خان آراز
آراز اوسته بوز اوسته
کاباب یانار کوز اوسته
قوی منی اولدورسنن
دانیشدیغیم سوز اوسته
آراز آراز خان آراز
سولطان آراز خان آراز
سنی گوروم یاناسان
ائل دردینی قان آراز
آراز سندن کیم کئچدی
کیم غرق اولدو کیم کئچدی
فلک گل ثابیت ائیله
هانسی گونوم خوش گئچدی
عزیزیم آی هارایلار
هر اولدوز لار هر آیلار
چیمنده بیر گول بیتیب
سوسوزوندان هارایلار
ساوالاندا بوز باغلار
دوره سی یارپیز باغلار
گون اولار زامان گئچر
ائللر سنه سوز باغلار
صمد گلیر گوله گوله
دوشونده باخ قیزیل گوله
هر الینده دورد کیتاب
دونده ریب تورکو دیله
متن ارس به فارسی
آراز، آراز، ای خان آراز
آراز سلطان، آراز خان
الهی که بسوزی تو
بدان دردم را، بفهم
آراز را دو شاخه کردند
با خاک سیرابش کردند
من از تو جدا نمی شدم
با ستم جدایمان کردند
اشکم را جاری کردی
الهی که خشک شوی
الهی که بسوزی تو
دوستت را چه کردی؟
تو می گفتی که هیچ وقت
ماهی سیاه کوچولو نمی خوابید
می رفت تا دوستی پیدا کند
از مرغ های ماهیخوار نمی ترسید
من عاشق، هنگام صبح است
وقت سپیده دمان است
از آب آراز ننوش که
خون سرخ صمد است آن
ای آراز چه کسی از تو رد شد؟
چه کسی غرقه شد و چه کسی رد شد؟
تو که صمد را خفه نمی کردی
بگو چه کسی جگرش را پاره کرد؟
آراز هستم و در خاک فرو نمی روم
او (صمد) به آغوشم آمده بود
او را دشمن از پشت زد
و خونش را به گردنم انداخت.
