ماتریالیسم ِ دیالکتیک به مثابه ِتئوری ِشناخت،ناظر بروحدت ِ همبسته ی ماده و حرکت و جمع بست ِ علمی عقلانی ِ انسان ِ کارورز ِ اندیشه ورز از این وحدت ِهمبسته با هدف ِکشف ِ قوانین ِ حاکم براشکال ِ عینی ِگونه گون ِآن درطبیعت است. وحدت ِ همبسته ای که بر طبق ِ همان جمع بندی ِ شناخت شناسانه در تمام ِ فرم ها وعرصه های نماد و نمود ِ خود حضور ِ قائم به ذات ِ بی آغازوپایان و بی نیازازمحرک و میانجی ِ غیر ِمادی دارد واین حضور ِ کثیرالوجه را به طور ِ عینی و اثباتی درهرلحظه به حواس ِ پنجگانه، و جمع بست و تجزیه و تحلیل ِ علمی عقلانی ِ وجوه ِ مختلف ِ عینی ِ این حضور و ریختن شان در قالب ِ مفاهیم ِ ذهنی ِ نظرورانه و تبدیل شان به آموزه های عام ِ گفتاری ونوشتاری درمغز ِ مادی ِ انسان ِ بینشگر و شاخت مند ارائه می دهد. این علمییت و عقلانییت ِ شناخت مند است که به ما می گوید حتا با فرض ِ این که هیچ انسانی در هیچ سیاره ای وجود نداشته باشد این وحدت ِ همبسته ی ماده- حرکت بنا بر همان حضور ِ بی میانجی ِ قائم به ذات ِ بی آغاز و پایان اش هستی ِ بالفعل و بالقوه ی ازلی و ابدی دارد، چه به شناخت در آید یا در نیاید. چرا که شناخت ِ انسان نیست که به ماده ی درحرکت هوییت و موجودییت می بخشد بلکه ماده ی در حرکت است که در اشکال ِ نموداری اش به شناخت ِ انسان ِ کارورز ِ اندیشه ورز که خود یکی ازآن اشکال ِ نموداری است درمی آید.( میانجی ِ انسان و جهان ِ واقعن و حقیقتن موجود تنها پراتیک ِ دگرگون ساز وشناخت ِ برآمده ازاین پراتیک است. ). آنچه دراین وحدت و حرکت ِ بی وقفه ی بی آغاز و پایان اهمییت دارد این است که این جهان بنا بر هستی ِ گسترش یابنده ی بی آغاز و پایان ِ ماده- حرکت یکی از جهان هایی است که برای انسان ِ کارورز ِ اندیشه ورز ِ زمینی قابلییت ِ به شناخت در آمدن دارد، اما این به آن معنا نیست که انسان قادر به شناخت ِ علمی عقلانی از دیگر جهان های واقعن و حقیقتن موجود ِ مادی نیست. یعنی به عبارت ِ دیگر،هم خصوصییت ِاین جهان به دلیل ِعینییت و قانون مندی های حاکم برکرد وکارها و ساز وکارهای آن قابلییت ِ به شناخت درآمدن دارد،وهم انسان به دلیل ِ پراتیک ِ دگرگون ساز و فعالییت ِ علمی عقلانی ِ محصول ِ این پراتیک توانایی ِ بالفعل و بالقوه ی به شناخت ِ کامل ِ در آوردن و از آن ِ خود کردن ِ آن رادارد. ( شناخت ِ علمی عقلانی از یک پدیده و از آن ِ خود نمودن ِ آن یعنی کسب ِ شناخت از قوانین ِ حاکم بر آن پدیده در تجربه ی عملی و فرموله کردن و به کارگیری ِ مجدد ِ آن قوانین در تجربیات ِ بعدی). در طبیعت این تغییر و تبدل ِ چیزها و پدیده ها قانون مندانه، وپیدایش ِ چیزها و پدیده های نوین از طریق ِ تبدیل ِ انرژی ها وعناصر ِمادی ِ موجود در طبیعت به یکدیگر صورت می گیرد.
تکامل آشناترین و معتبرترین دلیل و سند ِ حرکت ِ ماده است. بدون ِحرکت ِماده در شکل های نموداری آن( طبیعت) هیچگاه هیچ پدیده ای از آنچه بوده به آنچه هست یعنی از« آن ِ فعلن ناموجود» به « این ِ فعلن موجود » تغییر و تبدیل پیدا نمی کرد و تکامل یعنی همین گذار ِ پرپیچ و خم و طولانی زمان از آن بوده ی فعلن ناموجود ِپیشین به این هست ِ فعلن موجود ِ کنونی، و این هم یعنی حرکت ِ پایان ناپذیر ِ ماده درهمه ی اشکال ِعینی ِ آن. تکامل دلالت بر خودپویی ، خود تعین بخشی و خودگردانی ِ قانون مندانه در طبیعت و پدیده های مادی در ابعاد و گستره ی کلان و دراززمان ِ آن دارد. تکامل خود محصول و نتیجه ی حاکمییت ِدیالکتیک وقوانین ِآن برکلییت وجزییت ِ همبسته ی جهان ِ واقعن و حقیقتن موجود ِ مادی است. از این رو است که می گوییم در یک جهان ِ محدود ِ زمانی- مکانی یا به تعبیر ِ علمی تر و دقیق تر زمانمکان ِ محصور در فضای بسته ی کرانمند هرگز نه گسترش ِ بی حد و حدود ِ طولی وعرضی و زمانی وجود داشت،ونه دیالکتیک به مثابه ِ اصل و بنیاد ِ خودپویی و خودتعین بخشی و خودگردانی، و نه از این رو، قانون مندی های ناشی ازدیالکتیک ِ حاکم بر کردوکار و سازوکارهای اشکال ِ گونه گون ِ ماده ی درحرکت و تکامل در پدیده های متنوع ِ طبیعت.
در ریاضیات هم که بیان ِ ذهنی و عددی ِ چیزها و پدیده های مادی وپیوند ِ کممی ِ گذرا یا ادامه دارشان با یکدیگر است، می توان مفهوم ِ ذهنی ِ گسترش یابی و بی آغاز وپایانی ِ ماده- حرکت و جهان(ها) را در مفاهیم ِ منفی ِ بی نهایت، صفر، مثبت ِ بی نهایت که بیانگر ِ گذشته، حال و آینده ی ماده ی در حرکت است به خوبی دریافت.( بخوانید مقاله ی: « نمادها و نمودهای ریاضی- فلسفی ِ زمانمکان» به همین قلم را).
از این بحث ِ مختصر دو نتیجه می توان گرفت: یکم این که « وحدت ِ همبسته ی ماده- حرکت ضامن ِ جاودانه گی ِ آن است»، و دوم این که « ماتریالیسم ِ دیالکتیک با استناد و اتکاء بر یافته های علمی اثباتی ِ تا کنونی ِ انسان ِ کارورز ِ اندیشه ورز، همواره ناظر بر شناخت ِ علمی عقلانی از وحدت ِ همبسته ی ماده و حرکت است». با این توضیح که عقلانییت ِ علمی ِ انسان ِ تاریخی ِ شناخت مند خود محصول ِ حرکت ِ دیالکتیکی – تکاملی ِ ماده و موضوع ِ علمی اثباتی ِ ماتریالیسم ِ تاریخی است.
