ناسیونالیسم خطری که از نو باید شناخت (١٧)

اقبال نظرگاهی
August 26, 2020

ناسیونالیسم خطری که از نو باید شناخت (١٧)

این قسمت "بیداری ملی" یا "فاجعه ملی"؟

خانم الاهه نجفی در گزارشی بتاریخ 25 آگوست 2020 با عنوان "بیداری ملی: نشریات تحول آفرین ایران در آرشیو دانشگاه بن" به معرفی نشریاتی پرداخته است که در تحول فکری و فرهنگی و اجتماعی مردم نقش داشته اند و باعث "بیداری ملی" ایرانیان شده اند. مقطع زمانی "بیداری ملی" از انقلاب مشروطیت تا سالهای جنگ دوم جهانی است یعنی نیمه اول قرن بیست. آغاز قرن بیست آغاز ورود ناسیونالیسم به ایران و عثمانی و کل خاورمیانه است. ناسیونالیسمی که اکنون پس از صد سال میتوان تبعات منفی و خطرناک و فاجعه آمیز آن را برای کل خاورمیانه به آسانی برشمرد. آسان چرا که هزاران فاکت تاریخی نشان میدهند که ناسیونالیسم آن ایدئولوژی سیاسی خطرناکی بود که مانند یک کالای وارداتی توسط انگلیس و در حمایت از حاکمیت سیاسی "طبقه متوسط" (=  نشانگررشد روز افزون تضاد طبقاتی) و در راستا و به دنبال رشد سرمایه داری وارد خاورمیانه شد و سبب "فاجعه های ملی" زیادی گردید.

انتقاد من از گزارش خانم نجفی این نیست که ارزیابی ایشان از روشنفکران و مطبوعات در دوران مشروطیت و پهلوی اول چیست و تا کجا درست و دارای چه ایراداتی است و کم و کیف آن کدام است. نکته من صرفن و فقط  نشان دادن آمیختن ناسیونالیسم بعنوان یک ایدئولوژی سیاسی خطرناک با آشنا شدن جوامع ایران با حقوق فردی و اجتماعی متاثر از غرب و نامیدن آن بعنوان "بیداری ملی" توسط خانم نجفی است. می خواهم بگویم بیداری بوده و مثبت بوده اما "بیداری ملی" و هرآنچه که بشود زیراین عنوان دانست نه فقط با بیداری عمومی جامعه متفاوت است بلکه منفی و مضرهم بوده است و مضراتش کماکان ادامه دارد.

خانم نجفی "بیداری ملی" را به مطرح شدن خواست مشروطیت و حکومت قانون و آزادی های اجتماعی که همگی متاثر از فرهنگ غرب بودند به عهده روشنفکران و مطبوعات آن دوره دانسته است (که میشود آن را بیداری اجتماعی یا عمومی نامید). حال آنکه رشد سرمایه داری در ایران و حرکت طبقات دارا - اعم از زمیندار و بازرگان و آخوند و سرمایه دار- بطرف قدرت سیاسی باعث ترویج و تبلیغ ناسیونالیسم و لذا "بیداری ملی" گردید. "بیداری ملی" ایرانیان در بهترین و مثبت ترین معنای خود چیزی جز خواست تعلق حکومت به مردم و نه به یک خاندان (قاجار) بود. که البته بسرعت این خواست برحق به جیب خاندان جدیدی (پهلوی) واریز شد. و این دقیقن خاصیت ناسیونالیسم است که طبقات دارا در کشمکش بر سر قدرت سیاسی مردم را و مطالبات اجتماعی رابه ابزاری برای رسیدن به هدف خود تبدیل کرده اند و می کنند.

خطای فاحشی است که جنبش اعتراضی و ترقی خواهانه مردم ایران علیه قاجارها و برای بدست آوردن حقوق فردی و اجتماعی خود اعم از حقوق سیاسی و یا اقتصادی و یا فرهنگی را "بیداری ملی" بنامیم. "بیداری ملی" همان ورود کالای سخیف ناسیونالیسم بود که در اوایل قرن بیست به کل جهان صادر شد و چیزی جز حربه طبقات دارای هر جامعه برای بیرون آوردن قدرت سیاسی از چنگ حکومتگران سنتی و بعضن تاسیس کشورهای جدید نبود. ظهور تمام "کشورهای عربی" و اسراییل محصول نفوذ این بیماری سیاسی (ناسیونالیسم) در خاورمیانه بود.

برای روشن بودن تضاد میان بیداری عمومی مردمان ایران یعنی نفوذ فرهنگ غرب در ایران و رواج مبارزات حق طلبانه اجتماعی و سیاسی برای کسب حقوق و آزادیهای فردی و اجتماعی و آنچه خانم نجفی به تقلید از فریدون آدمیت "بیداری ملی" مینامد بهترین فاکت را خود خانم نجفی در آخرین پاراگراف گزارش آورده است: "در میان این نشریات، «دانش» و به ویژه «شکوفه» (به سردبیری مریم عمید سمنانی)، نخستین و دومین نشریه زنان در ایران جایگاه بسیار قابل تأملی دارند. هدف شکوفه آشنا کردن زنان ایرانی با آثارادبی و خرافه‌زدایی بود. به تدریج زبان ولحن این نشریه بی‌پرواتر شد و مقالاتی درانتقاد ازکودک‌همسری منتشر کرد که اکنون هم متأسفانه همچنان قابل استناد است. شکوفه اما فقط به بحران‌های اجتماعی نمی‌‌پرداخت. استقلال ملی نیز از مهم‌ترین موضوعات آن بود. هر دو این نشریات در آرشیو دانشگاه بن جای گرفته‌اند."

خانم نجفی در پایان از نشریاتی با مدیریت زنان نام میبرد و تاکید میکند که شکوفه "فقط به بحرانهای اجتماعی نمی پرداخت بلکه "استقلال ملی" نیز از مهمترین موضوعات آن بود. پر روشن است که برای خانم نجفی "کودک همسری" جزئی و کم اهمیت و "فقط" یک معضل اجتماعی بوده اما "استقلال ملی" مهم و با اهمیت و اصل کاری و امر همگانی بوده است. این فاکت روشن میکند که ناسیونالیستها نه فقط صد سال پیش بلکه کماکان "استقلال ملی" را مهمتر از کودک همسری دانسته و می دانند و در راه کسب این استقلال ملی مبارزات مردم ایران را به خمینی فروختند و به خامنه ای بخشیدند. این توجیهات توده ایستی و اکثریتی در کم جلوه دان معضلات اجتماعی مانند کودک همسری و بزرگ جلوه دادن "استقلال ملی" که همانا جوهر نگرش ناسیونالیستی را نشان میدهد خود از سرمایه های حکومت فاشیستی اسلامی بود و کماکان هست.

اقبال نظرگاهی 25 آگوست 2020

آدرس مطلب خانم الاهه نجفی: https://www.radiozamaneh.com/530305