در سحرگاه روز سوم دسامبر ١٩٨۴ فاجعە تاثر آور انفجار بوپال در هندوستان اتفاق افتاد، کە در عرض کمتر از دو ساعت حدود چهل تن گاز سمی از کارخانە تولید مواد شیمیائی وابستە بە شرکت چند ملیتی (یونیون کارباید) واقع در بوپال مرکز استان مادیاپرادش هندوستان بە بیرون نشت کردە و سرتاسر فضای شهر را آلودە ساخت. کارخانە مذکور درست در مجاورت محلات آلونک نشین شهر قرار گرفتە است. پانصد هزار نفر از جمعیت ٩٠٠ هزار نفری شهر بوپال درمعرض استنشاق گازسمی و خطرناک “متیل ایسوسیانات” قرار گرفتند.
در همان ساعات اول فاجعە چهار هزار نفر بر اثر استنشاق گاز سمی جان خودرا از دست دادند. آماری کە بعدا از سوی مقامات رسمی دولت هندوستان منتشر شد، هفت هزار کشتە، چهار هزار نفر مصدوم شدید و پنجاه هزار نفر معلول را شامل میشود. بنا بە تحقیقی کە از جانب منابع پزشکی بین المللی صورت گرفتە است، آمار رسمی منتشر شدە بسیار کمتر از میزان تلفات واقعی این فاجعە است. نشریە پزشکان سوئد در آنزمان فاجعە از میزان سیصد هزار مصدوم و بیست هزار کشتە خبر میدهد. اولین مذاکرە رسمی میان دولت هندوستان و مقامات شرکت “یونیون کار باید” پیرامون پرداخت خسارات بە آسیب دیدگان فاجعە در سال ١٩٨٩ میلادی یعنی ۵ سال پس از واقعە صورت گرفت. بر طبق توافق حاصلە ۴٧٠ میلیون دلار برای ١٠٠ هزار مصدوم در نظر گرفتە شد کە بە هریک از آنها تنها ۴٧٠٠ دلار تعلق میگرفت. مبلغ خسارت برآورد شدە در اختیار بانک دولتی هند با توجە بە بهرە بالای بانکی سپردە مذکور، بە بهانەهای مختلف از پرداخت خسارت بە قربانیان طفرە رفتە وبا نادیدە گرفتن آلام و رنج آسیب دیدگان بوپال، ابعاد گستردەتری بە این فاجعە دادند. شایان ذکر است کە دهها هزار نفر از مصدومین این فاجعە اکنون پس از گذشت ٣٠ سال هنوز هیچ خسارتی دریافت نداشتەاند.
بارها در سالگرد این فاجعە تظاهراتها و اعتصابات وسیع و گستردەای در شهر بوپال محل وقوع فاجعە در محکومیت مسببین این واقعە صورت گرفتە، دهها هزار نفر در این حرکات اعتراضی و افشاگرانە شرکت کردە وحتی در روز حادثە معمولا تمامی مغازەها و ادارات شهر بحالت اعتراض در اعتصاب بسر بردەاند، کە اگر تظاهراتهائی کە بسوی محل فاجعە از جانب مردم معترض صورت گرفتە توسط پلیس متوقف گردیدە و حتی عدە کثیری نیز دستگیر و بازداشت شدەاند.
امروز در حال حاضر کارخانە متعلق بە شرکت “یونیون کارباید” در بوپال بر اثر اعتراضات و مبارزات شدید تودەهای مردم داغدیدە، تعطیل شدە است. اما مسببین این جنایت آشکار کە در ظرف مدت کوتاهی هزاران انسان را بکام مرگ کشاندە و صدها هزار کودک و پیر و جوان را برای همیشە زمین گیر کردەاست، غرق در لذت ورفاە بە استثمار و بهرەکشی از قربانیان تدریجی خود در سراسر جهان مشغولند. آنچە ٣٠ سال پیش در بوپال هندوستان اتفاق افتاد، یک جرم جنائی آشکار و وقیح است. اما کدامین دادگاه میخواهد و میتواند بە جنایات روزانە “یونیون کارباید” و صدها شرکت و موسسە دیگر کە سرمایەهایشان از خون و زندگی انسان رنگ گرفتە است بپردازند؟
با امید روزیکە بدست همین انسانهای فرودست و کارگر و زحمتکش این شرایط انسانی فراهم آید.
اردشیر نصرالە بیگی