میکیس تئودوراکیس،آهنگسازی از و برای توده‌های مردم

میکیس تئودوراکیس،

آهنگسازی از و برای توده‌های مردم

بدون شک زمانی که خواست معرفی سرشناس‌ترین دست‌اندرکاران مترقی و انقلابی در چهارچوب موسیقی در میان باشد، نمی‌توان یادی از “میکیس تئودوراکیس Mikis Theodorakis” هنرمند سرشناس یونانی را به میان نیاورد. او فردی است که سازنده بیش از هزار ترانه می باشد، که بسیاری از آنان به جاودانگی رسیده‌اند. تئودوراکیس هنرمند کمونیست و انقلابی ایست که در میان انقلابیون و روشنفکران سراسر گیتی از محبوبیت بسیاری برخوردار است و بسیاری از ما بارها آهنگ ترانه‌هایی مانند زوربای یونانی، حکومت نظامی، زِد و سرپیکو را زمزمه کرده‌ایم.

میکیس تئودوراکیس در روز ۲۹ ژوئیه ۱۹۲۵ (۷ مردادماه ۱۳۰۴) در جزیره “چیکوس Chicos”، که پنجمین جزیره بزرگ یونان است و در نزدیکی ساحل ترکیه قرار دارد ، چشم به جهان گشود. پدرش در جزیره کرتا به دنیا آمده بود و به کار وکالت اشتغال داشت و مادرش که در خانواده‌ای یونانی در شهر کوچک “چشمه” در ترکیه به دنیا آمده بود، زن خانه‌داری بود که بخش بزرگی از توان خود را به تربیت فرزندانش اختصاص داده بود. دوران کودکی میکیس همزمان با تحولات بسیار در یونان آن زمان بود و خانواده تئودوراکیس بارها در خلال این سالها ناچار به کوچ به نقاط گوناگون یونان شدند. همین امر دلیلی بر آن شد که میکیس که از همان کودکی علاقه ویژه‌ای به موسیقی داشت ، آشنایی به‌خصوصی به موسیقی فولکولور یونان و ترکیه پیدا کند. در همان دوران کودکی و نوجوانی اولین ترانه‌های خود را با ترنم موسیقی و بدون استفاده از آلات موسیقی ساخت.

بیش از ۱۷ سال نداشت که همزمان با اوج‌گیری تضادهای جامعه یونان و هر چه سرکش‌تر شدن آتش‌های جنگ جهانی دوم ، نخستین کنسرت خود را برگزار کرد که با استقبال بسیار روبرو شد.

در سال ۱۹۴۳ دنیای کوچک خود در جزایر یونان را ترک کرده و عازم آتن شد تا از آنجا به نیروهای مقاومت پیوسته و در کنار هم‌رزمانش در جریان کمونیستی “الاس ELAS، ارتش آزادیبخش خلق یونان” در مقابل نیروهای نظامی ارتش انگلستان و نیروهای نظامی دست‌راستی یونانی بجنگد. در این سالها جنگ داخلی یونان که همزمان با جنگ جهانی دوم در این کشور جاری بود اوج ویژه‌ای یافته بود. پس از چندی مبارزه رویاروی با دشمن اسیر نیروهای راست شده و به عنوان زندانی جنگی به اردوگاه اسرای جنگی در جزیره کوچک “ماکرونیسوس Makronisos” فرستاده شد. در زندان این جزیره ، تئودوراکیس مورد شکنجه بسیار قرار گرفت و از جمله دو بار او را زنده در حفره‌ای که نقب کرده بودند قرار داده و بر روی او خاک ریختند تا به او بنمایانند که قصد دارند او را زنده به گور کنند.

پس از رهایی از زندان ، به دانشکده عالی موسیقی در آتن راه یافته و تحت نظر “فیلوکتیتیس اکونومیدیس Filoktitis Economidis” در کنار فعالیتهای سیاسی و اجتماعی به تحصیل آکادمیک موسیقی پرداخت. در سال ۱۹۵۰، زمانی که ۲۵ ساله شده بود، به تحصیلات خود پایان داد و بعد به جزیره کرتا نقل مکان کرد. در این جزیره وی ریاست آکادمی چانیا، یکی از مدارس موسیقی در این جزیره را به عهده گرفت.

در سال ۱۹۵۴ به همراه همسرش به پاریس رفت تا در مدرسه عالی موسیقی این شهر به تحصیل رشته‌های تجزیه و تحلیل موسیقی و ریاست ارکستر سمفونی بپردازد. در همین زمان نخستین اثر به یادماندنی کلاسیک خود، کنسرتو پیانویی برای اجرای بالت را خلق کرد.

در خلال سالهای اقامتش در پاریس (سالهای ۱۹۵۴ تا ۱۹۵۹) نخستین سمفونی خود را نیز نوشته و به کسب مدال طلای فستیوال موسیقی مسکو که داوری آن را موسیقیدان سرشناس روس “دیمیتری شوستایکوویج Dmitri Shostakovich” به عهده داشت نایل آمد.

در سالهای پس از پایان جنگ جهانی دوم، پاریس مرکز روشنفکری اروپا و اوج گرفتن اندیشه‌های مترقی و انقلابی بین‌المللی بود. میکیس تئودوراکیس نیز با گرفتن ارتباطات بسیار با دست‌اندرکاران جنبشهای گوناگون ضدسرمایه‌داری و ضدامپریالیستی بین‌المللی و شرکت فعال در حمایت از این جریانات، توانمندیهای خود را بالا برده و به رشد هر چه بیشتر خود در میان جریانات کمونیستی بین‌المللی یاری رساند.

در سال ۱۹۵۹ پس از اجرای کنسرت بسیار موفقیت‌آمیزی در لندن از سوی “داریوس میلهاد”، آهنگساز شهیر فرانسوی نامزد به دست آوردن جایزه “کاپلی” که یکی از مهمترین جوایز موسیقی آن دوران ایالات متحده آمریکا بود شده و سپس این جایزه را از آن خود نمود.

در سال ۱۹۶۰ پس از شش سال دوری از وطن به یونان برگشت و بار دیگر فعالیت در راه گسترش موسیقی اصیل یونان را از سر گرفته و با نوشتن، تنظیم و اجرای ترانه Epitaphios (نعش) (۱) در سرزمین خود یک انقلاب فرهنگی به راه انداخت و نامش بار دیگر بر سر زبانها افتاد.

تئودوراکیس با توجه به آگاهی سیاسی خود و با باور به ایده‌های کمونیستی به این نتیجه رسیده بود که باید شعرهای پُرمعنی را که نمادهایی از شرایط زندگی مردم و آمالهای آنها هستند را برگزیده و آنها را با آهنگهایی که در ذهن ها باقی هستند و با استفاده از سازهای اصیل و سنتی یونانی ساخته می‌شوند ، همراه کرد تا بدینگونه توانست در میان توده‌ها نفوذ کرده و خواسته‌های آنها را با زبانی ساده به میان آنها بُرد. وی پس از مدتی کوتاه ارکستر کوچک آتن را پایه گذارد و توانست کار خود و همراهانش را سازماندهی تازه‌ای بخشیده و کنسرتهای بسیاری را در یونان و برخی دیگر از کشورهای جهان سامان بخشد.

در این سالها یونان عرصه فعالیتهای بسیار سیاسی بود و میکیس تئودوراکیس نیز با پیگیری بسیار در این فعالیتها شرکت داشت.

روز ۲۲ ماه می ۱۹۶۳ (اول خردادماه ۱۳۴۲) “گرگوری لامبراکیس Grigoris Lambrakis” (۲)، یکی از فعالان سیاسی چپ در دوران جنگ جهانی دوم و سالهای پس از آن و یکی از رفقای نزدیک تئودوراکیس، به وسیله دو فعال دست راستی یونانی ترور شده و پنج روز بعد در بیمارستان جان سپرد. این ترور تضاد نیروهای چپ و راست یونان را شدت بخشیده و بسیاری از فعالان چپ این کشور از جمله تئودوراکیس را دو چندان فعال کرد. تئودوراکیس که به فعالیتهای جمعی باور داشت به همراه بسیاری دیگر از فعالان چپ در کوچه و خیابان به اعتراض مشغول شد. وسعت اعتراضات آنگونه بود که “کنستانتینوس کارامالیس Konstantinos Karamanlis” نخست‌وزیر یونان ناچار به استعفا شده و حالتی بحرانی در کشور به وجود آمد. هزاران جوان معترض و مترقی یونانی سازمان “جوانان دمکرات لامبراکیس Lambrakis Democratic Youth” را به وجود آورده و تئودوراکیس را به ریاست آن برگزیدند.

سالهای دهه ۱۹۶۰ میلادی دورانی بحرانی در عرصه سیاست جهانی بودند: در کشورهای آفریقایی یکی پس از دیگری، اعلام استقلال از چنگال استعمار می شد. جنگ ویتنام در جریان بود، بحران کوبا جهان را تا درگاه رسیدن به جنگ جهانی سوم پیش برده بود، اعتراضات دانشجویی و خلقی بسیاری از کشورهای جهان را تکان داده بود، حکومتهای نظامی یکی پس از دیگری در آمریکای لاتین با زور اسلحه توده‌ها را ناچار به سکوت می‌کردند و … درست در همین دوره بود که در ۲۱ آوریل ۱۹۶۷ (۱۲ فروردین‌ماه ۱۳۴۶) ژنرالها برای بازداشتن توده‌ها در راه رسیدن به حکومتی مردمی، کودتایی نظامی را در یونان سازمان داده، قدرت را تصاحب کرده و دیکتاتوری شدیدی در کشور حکمفرما کردند. تئودوراکیس که می‌دانست نظامیان در پی دستگیری او هستند، زندگی مخفی را آغاز کرد. در همین دوران بود که او سازمان “جبهه میهن‌پرست Patriotic Front (PAM)” را پایه گذارد. در روز اول جون ۱۹۶۷ (۱۱ خردادماه ۱۳۴۶) دیکتاتورهای تازه به قدرت رسیده در طی اعلاعیه شماره ۱۳ ارتش، اجرا، نواختن و حتی شنیدن موسیقی تئودوراکیس را ممنوع اعلام کرده و تلاش کردند که با ایجاد ترس و تهدید به زندانی شدن، همگان را ناچار به طرد این موسیقی نمایند.

۸۰ روز بعد (در ۲۱ آگوست، ۱۰ مردادماه) تئودوراکیس به دام نظامیان افتاد. او دستگیر و به زندان افتاد. ۵ ماه در زندان بود و سپس به همراه همسر و دو فرزندش در ابتدا به دهکده “زاتونا Zatouna” و سپس به اردوگاه زندانیان در “اوروپوس Oropos” تبعید شد. در دوران زندانی بودن و تبعید تئودوراکیس، بسیاری از روشنفکران و دست‌اندرکاران موسیقی و فیلم در اروپا و آمریکا برای آزادی وی تلاش کردند. سرانجام این تلاش‌ها به نتیجه رسیده و در ۱۳ آپریل ۱۹۷۰ (۲۴ فروردین‌ماه ۱۳۴۹) ژنرالها به شرط مخفی نگاه داشتن موضوع، اجازه دادند که تئودوراکیس با یک هواپیمای خصوصی از فرودگاه کوچکی بیرون از آتن به سوی پاریس روانه شود. همچنین به خانواده‌اش اجازه داده شد که یک هفته بعد با یک کشتی، یونان را ترک گفته و از طریق ایتالیا خود را به فرانسه رسانده و به او بپوندند. به این ترتیب دوران تبعید در خارج از کشور آغاز شد.

دوران چهارساله تبعید تئودوراکیس همراه با فعالیت گسترده او در کنار یونانیان تبعیدی و دیگر نیروهای انقلابی و مترقی علیه رژیم ژنرالها و در جهت مبارزات توده‌های مردم در گوشه و کنار جهان بود.

در این دوران، تئودوراکیس با “سالوادور آلِنده” (رئیس‌جمهور مترقی و منتخب مردم شیلی) و “پابلو نرودا” (شاعر انقلابی این کشور) ملاقات کرد و پس از چندی بر روی شعر زیبای “کانتو ژنرال Canto General” (ترانه عمومی) از نرودا (۳) آهنگی بسیار زیبا گذاشت (۴).

دیدارهای او در این سالها با افراد سرشناس زمان خود بسیار بودند و او در این دیدارها از برقراری آزادی و دمکراسی در تمامی جهان دفاع می‌کرد. از جمله دیدارهای او می‌توان از دیدار با جمال عبدالناصر، جوزیپ تیتو، یاسر عرفات، اولوف پالمه و ویلی برانت یاد کرد.

در همین سالها بود که او بسیاری از آثار به یادماندنی خود از جمله “حکومت نظامی State of Siege” و “سرپیکو Serpico” (که هر دو موسیقی متن قیلم بودند) را خلق کرد (۵).

پس از سقوط رژیم ژنرالها ، تئودوراکیس به همراه عده بسیار زیاد دیگری از یونانیان تبعیدی به میهن خود بازگشت. تاریخ بازگشت او ۲۴ جولای ۱۹۷۴ (۱۰ تیرماه ۱۳۵۳) بود. عده زیادی در فرودگاه جمع شده بودند او را سر دست بلند کرده و ورود او به کشور را، به عنوان فرارسیدن بوی آزادی، جشن گرفتند.

از کارهای بسیار زیبای تئودوراکیس در خلال این سالها می‌توان از موسیقی بسیار زیبایی که او برای موسیقیایی کردن (گذاشتن موسیقی روی) اشعار “فدریکو گارسیا لورکا Federico García Lorca” شاعر انقلابی اسپانیایی خلق نمود یاد کرد. (۶)

او در سال ۱۹۷۸ با نوشتن مقاله‌ای تحت عنوان “برای اتحاد جناح چپ” گامی اساسی برای نزدیکی، همگامی، همکاری و پیوند افراد متشکل در سه جریان چپ برداشت. تلاشهای او در این راه به آنجا انجامید که “حزب کمونیست یونان Greek Communist Party” او را در انتخابات همان سال نامزد نمایندگی مجلس یونان نمود. پس از آن تئودوراکیس در دو دوره در خلال سالهای ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۶ و ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۳ یکی از نمایندگان آتن در مجلس یونان شد. او در خلال دو سال (بین ۱۹۹۰ و ۱۹۹۲) به دولت نیز راه یافته و یکی از وزرای کابینه “کنستانتین میسوتاکیس Konstantinos Mitsotakis” شد.

در خلال این سالها تئودوراکیس با استفاده از جایگاه‌هایی که به دست آورده بود تلاش کرد تا آگاهی بین‌المللی نسبت به مسائلی همانند حقوق بشر، مسائل زیست‌محیطی و صلح را بالا ببرد. از جمله موفقیتهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی او در این سالها می‌توان از تاسیس “انجمن دوستی یونان و ترکیه” با همکاری دست‌اندرکاران فرهنگ و هنر در ترکیه یاد کرد.

تئودوراکیس پس از مدتی از عضویت در کابینه و پس از آن در مجلس استعفا داد و فعالیت های هنری اش را از سر گرفت و رهبری دو ارکستر رادیو و یک گروه کُر بزرگ را به عهده گرفت. او بار دیگر گام در راه برگزاری کنسرتهای بسیار در گوشه و کنار یونان و دیگر کشورهای جهان گذاشت.

فعالیتهای هنری، فرهنگی و سیاسی میکیس تئودوراکیس پس از پایان دهه ۱۹۹۰ نیز ادامه دارد. او بارها با شدت تمام در برابر اشغال فلسطین توسط اسرائیل، روابط سیاسی بین یونان و اسرائیل و علیه جنگ‌افروزیهای ایالات متحده آمریکا، به ویژه در افغانستان و عراق، موضع گرفته است.

تئودوراکیس در روز اول دسامبر ۲۰۱۰ (۱۰ آذرماه ۱۳۸۹) “اسپیدا، جنبش غیروابسته مردم Spitha: People’s Independent Movement” را با هدف ایجاد جایگاهی برای جمع کردن توده‌ها و دادن امکان ابراز عقاید سیاسی و گفتگو در مورد این عقاید به آنها پایه گذاشت. او در سالهای اخیر با توجه به اوضاع اقتصادی و سیاسی کشور بارها در مقابل سیاستهای دولت این کشور به ویژه در مورد گرفتن کمک‌ها و وامهای اقتصادی از ارگانها و کشورهای بیگانه و دادن قولهای سیاسی و اجتماعی این وام‌ها و کمک‌ها موضع گرفته است.

از کارهای هنری او در دهه‌های اخیر می‌توان از موسیقی بسیار زیبایی که برای یکی از اجراهای تئاتری “مکبث” در سال ۱۹۹۴ درست کرد، از موزیکی برای نمایش تراژدی “مدیا” در سال ۲۰۰۱ (۷) و موزیکی که در سال ۲۰۱۳ برای فیلم “استفاده دوباره از مدیا Recycling Medea” ساخت، یاد نمود. در فیلم کوتاهی که برای معرفی “استفاده دوباره از مدیا” ساخته شده است تئودوراکیس نزدیک به ۹۰ ساله می‌گوید: “اگر در این روزها جوان بودم من را هم تروریست می‌خواندند” (۸) و بدینگونه نشان می‌دهد که از آرمانهای خود فاصله نگرفته است.

تئودوراکیس با وجود آنکه بزودی ۹۵ ساله می‌شود هنوز به فعالیت ادامه می‌دهد و در تابستان سال گذشته در هنگام اجرای کنسرتی از کارهای بسیار زیبایش به روی صحنه رفته و مورد تشویق بسیار قرار گرفت. (۹)

پا‌نوشته‌ها:

۱) با رجوع به پیوندهای زیر می‌توانید فیلم مستند بسیار خوبی در زمینه خلق این اثر را مشاهده نمایید. این فیلم به زبان آلمانی‌ست:

https://www.youtube.com/watch?v=M9bflPuYm_g&ab_channel=PieterHendriks

https://www.youtube.com/watch?v=M9bflPuYm_g&list=RDM9bflPuYm_g&start_radio=1&t=107&ab_channel=PieterHendriks

با رجوع به پیوند زیر این ترانه زیبا را بشنوید:

https://www.youtube.com/watch?v=b8OQJTNaEwc&ab_channel=chayum888

۲) با رجوع به این پیوند می‌توانید درباره این انقلابی یونانی، فعالیتها و ترور او، که زمینه‌ای برای نوشتن فیلم دیدنی “زد” شد، بخوانید:

https://en.wikipedia.org/wiki/Grigoris_Lambrakis

در لینک زیر هم می توانید کمی بیشتر در مورد این فیلم به یاد ماندنی بخوانید:

https://en.wikipedia.org/wiki/Z_(1969_film)

۳) اطلاعات بیشتر در مورد این اثر را با مراجعه به یکی از پیوندهای زیر (به انگلیسی، اسپانیایی، آلمانی، فرانسه، هلندی و یا سوئدی) به دست آورید:

https://en.wikipedia.org/wiki/Canto_General