اپوزسیون رژیم اسلامی و “چهارشنبه سوری”!
سنگر گرفتن پشت سنتهای ارتجاعی ایرانی!
از: سعید صالحی نیا
۱۵ مارس ۲۰۱۶
مقدمه:
از زمان سقوط پهلوی و قدرت گرفتن اسلامیها در ایران یک جنگ بر سر “جشن چهارشنبه سوری” براه افتاده و ادامه دارد.روانشناسی مردم ایران اینست که هر جا رژیم روی موضوعی حساس است ، مردم سعی می کنند یکجوری ضدش را انجام دهند. این قابل فهم است. اگر رژیم اسلامی تبلیغ چهارشنبه سوری می کرد احتمال زیاد مردم این جشن را بایکوت می کردند!
اپوزسیون ایرانی،خصوصا در جبهه راست، این “جشن” را از جهت باستانی بودن از جهت ربطش به فرهنگ پیش از تسلط تمدن اسلامی، همواره حمایت کرده.
در کمپ چپهای وطنی خصوصا اونها که دنبال “اجتماعی شدن” هستند، این فرمول ارائه شده که مردم شادی لازم دارند و چهارشنبه سوری خارچ از مفهوم تاریخیش ، یک بهانه است برای شادی کردن و تو دهن رژیم اسلامی زدن .
لذا این مدل چپ ، فراخوان چهارشنبه سوری می دهد و چشنهای مردم در این روز را بخشی از پیروزی خودش می داند.
خارج از این “نبردهای فرهنگی –سیاسی ” سوال اینست که اگر رژیم اسلامی نبود و جامعه ایران آزاد بود ، اگر چپ و راست نمی خواستند از این “جشن باستانی” برای خود هوادار جمع کنند،چه دیدگاهی در مورد این “جشنهای باستانی” عاقلانه و منطقی بود؟ اگر به این سوال پاسخ دهیم بعدش می توانیم برگردیم به وضعیت فعلی و تناقض موجود را بهتر بیابیم:
(۱)سنت “چارشنبه سوری” از کجا آمده و شامل چه “مراسمی” است؟
در اینکه “سنت چهارشنبه سوری” یک سنت پیش اسلامی است و ریشه در باورهای زرتشتی دارد ، تقریبا توافق هست. عنصر بنیادین چهارشنبه سوری، افروختن آتش است در روز چهارشنبه آخر سال.آنزمانها که آدمها فکر می کردند که آتش می تواند “نحسی های آدمها را پاک کند” و روز چارشنبه بعنوان سمبل نحسی آدمها!
انسان گیج و گنگ و ناتوان از فهم علل نحسی هایش، مجبور بود از این سمبلها استفاده کند تا آرامش خیلی بیابد.
انسان پیش مدرن و بدوی در ایران ، از این سنتها و مراسم برج و باروئی ساخته تا پشتش سنگر بگیرد و آرام بگیرد.
مراسم شب چهارشنبه سوری شامل موارد زیر است (*):
افروختن آتش
عنصر بنیادین آیین جشن چهارشنبه سوری، عنصر آتش است. در مناطق گوناگون ایران در در شب چهارشنبه سوری گاه سه کپه آتش (به نشانه سه پند بزرگ ایرانیان باستان: اندیشه نیک و کردار نیک و گفتار نیک[۱]) و یا هفت کپه آتش (به نشانه هفت امشاسپندان) فراهم می‌کنند[۱۶]
قاشق‌زنی
در این رسم دختران و پسران جوان، چادری بر سر و روی خود می‌کشند تا شناخته نشوند و به در خانهٔ دوستان و همسایگان خود می‌روند. صاحبخانه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها می‌خورد به در خانه آمده و به کاسه‌های آنان آجیل چهارشنبه‌سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریزد. آیین قاشق‌زنی احتمالاً نشات گرفته از این عقیده است که ارواح نیک درگذشتگان در رستاخیز آخر سال به میان زندگان بازگشته و به شکل افرادی که رویشان پوشیده است به خانه بازماندگان سر می‌زنند و زندگان برای یادبود و برکت به آنان هدیه‌ای می‌دهند.[۱۷] در زند اوستا آمده است که پنج روز آخر سال تا روز پنجم فروردین اورمزد دوزخ را خالی می‌کند و ارواح رها می‌شوند. قاشق زنی استفادهٔ ارواح از زبان بدنی به جای زبان گفتاری است.[۱۸]
حاجت خواهی از توپ مروارید
توپ مروارید، یک توپ نظامی بزرگی واقع در میدان ارگ تهران قدیم، روبروی نقاره‌خانه قدیم. وجه تسمیه این توپ معلوم نیست اما برخی (کتیرائی، ۱۳۷۸) علت نامگذاری را چند رشته مروارید ذکر کرده‌اند که به دهانه توپ آویزان بوده‌است. نوشته حک شده روی توپ نام سازنده آنرا اسماعیل اصفهانی و سال ساخت آنرا ۱۲۳۳ (به امر فتحعلی شاه قاجار (حکومت: ۱۲۱۲–۱۲۵۰)) ذکر کرده‌است. این توپ هم اکنون جلوی ساختمان شماره هفت وزارت امور خارجه (باشگاه افسران پیشین) قرار دارد.
این توپ در فرهنگ عامه حائز اهمیت بوده‌است به نحوی که در دوران قاجار خرافات بسیاری پیرامون آن شکل گرفت و مردم برای گرفتن حاجت‌های خود به آن توسل می‌جستند. رواج خرافاتی از این قبیل، باعث شده بود عده‌ای از زنان و دختران، به نیت حاجت روایی و بخت گشایی به دورش جمع شوند و به آن دخیل ببندند، بخصوص در شبهای بیست وهفتم ماه رمضان و شبهای قدر. درشب چهارشنبه سوری نیز زنان و دختران پول و شیرینی و کله قند به نگهبانان توپ می‌دادند تا در اجرای مراسمشان آزاد باشند.[۱۹]صادق هدایت کتاب توپ مرواری را در انتقاد از خرافات رایج میان مردم دربارهٔ این توپ با توجه به اوضاع سیاسی و اجتماعی آن دوره نوشت.
فال‌گوشی و گره‌گشایی
یکی از رسم‌های چهارشنبه‌سوری است که در آن دختران جوان نیت می‌کنند، پشت دیواری می‌ایستند و به سخن رهگذران گوش فرامی‌دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می‌گیرند.[نیازمند منبع]
آجیل مشکل‌گشا
در گذشته پس ار پایان آتش‌افروزی، اهل خانه و خویشاوندان گرد هم می‌آمدند و آخرین دانه‌های نباتی مانند: تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستان باقی‌مانده بود، روی آتش مقدس بو داده و با نمک تبرک می‌کردند و می‌خوردند. آنان بر این باور بودند که هر کس از این معجون بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان‌تر می‌گردد و کینه و رشک از وی دور می‌گردد. امروزه اصطلاح نمک‌گیرشدن و نان و نمک کسی را خوردن و در حق وی خیانت نورزیدن، از همین باور سرچشمه گرفته‌است. “
همانطور که خواننده مشاهده می کند، علاوه بر اینکه تقدس آتش ، بعنوان محور “چهارشنبه سوری” تکرار می شود، انواع خرافات مثل فال گوشی، استفاده از آجیل برای گشودن مشکلها، حاجت خواهی از توپ مروارید (که سنت اخیر است)، استفاده از قاشق زدن برای برکت دادن به زندگان از سوی ارواح!و سرانجام پاک کردن زندگی آدمها با تبرک آتش ، مرکز “ائین چهارشنبه سوری” اعلام شده!
(۲)منطق محوری؛علم محوری و انسان محوری و ربطش با “مراسم چهارشنبه سوری!”
هر آدم صادقی می تواند بفهمد که این اعتقادات مهمل و پوسیده ربطی به جامعه مدرن و درک مدرن از انسان و عوامل موثر در تحول انسانی ندارند.
اما اگر چنین است، چرا جامعه ایرانی به این سنت بعنوان ابزار هویت خود چسبیده؟ چرا “اپوزسیون” ایرانی این ابزار را حمایت می کنند؟
اگر جامعه ایران از بند حکومت اسلامی خلاص شود، ایا منطق گرایان همینقدر به دفاع از مراسم “چهارشنبه سوری” می پردازند؟ اگر اینطور نیست، پس اجازه بدهید اعلام کنم که دفاع از مراسم عقب مانده چهارشنبه سوری یک شگرد سیاسی است! یعنی سیاستی که به خلاف منطق و علم قرن ۲۱ تبلیغ می شود! یعنی ؟ اپوزسیون ایرانی ترجیح می دهد از رفتارهای عقب ماندگی جامعه دفاع کند چون؟ مخالفت است با خواست رژیم اسلامی!
اینگه راستها از سنتهای عقب مانده جامعه دفاع کنند طبیعی است! راست یعنی همین! یعنی از ابزارهای فرهنگی عقب مانده استفاده کردن از قومیت آریائی استفاده کردن.ذات راست سیاسی ایران همینست.
اما بخشی از چپ ایرانی اینجا چه می کند؟ از روی آتش می پرد که چه بشود؟ بیشتر مشمئز کننده است این رفتارها وقتی بنام چپ انجام می شود!
خلاصه کنم:
“سنت چهارشنبه سوری یک سنت ارتجاعی و عقب مانده است. اینکه جامعه این سنت را برای اعلام هویت خود انتخاب کرده همان اندازه نادرست است که بخشی دنبال تورک بودن خود هستند یا لر بودنشان یا کورد بودنشان یا فارس بودنشان! همانطور که چپ نباید با گرایشات قوم گرا مماشات کند، با سنتهای ارتجاعی و ضد عقلی مثل چهارشنبه سوری هم باید مرز بکشد.
اینکه رژیم اسلامی با چهارشنبه سوری به هر دلیل مخالف است دلیل نمی شود که چپ از موضع انقلابی ، عقل گرائی و منطق گرائی بدنبال رفتارهای عقب مانده جامعه برود!این نمونه ای از پوپولیزم ناب است!
منبع دیگر (*)
سنت چهارشنبه سوری: