بازنمایی سیاهان در سینمای آمریکا / آوتیس
مطلب
July 01, 2020سینما حقیقت- 5
بازنمایی سیاهان در سینمای آمریکا
آوتیس
سالهای آغازین
در طول تاریخ سینمای آمریکا، تصاویر سیاهپوستان بهاَشکال گوناگون بهنمایش درآمده است. در سالهای آغازین سینما، سیاهپوستان را در فیلمهایی که توماس ادیسون ازطریق کینهتوسکوپ نمایش میداد میبینیم، در فیلمهایی همچون غلام سیاهان میرقصد (1894) یا رقاصان سیاه (1895)؛ این بازنماییِ بهاصطلاح قومنگارانه در طول سالهای آغازین سینمای آمریکا ادامه پیدا کرد و از کینهتوسکوپ ادیسون به پردههای سینما راه یافت. اگرچه این فیلمها از نظر تکنیکی خام، ابتدایی و فاقد قدرت نمادینِ تصویرپردازیهای پیشرفتهتر سالهای بعد بودند ولی باوجود این، نقش مهمی در جا انداختن تصویر نژادی-کلیشهای سیاهپوستان در ذهن مردم ایفا کردند. تهاجم اینگونه بازنمایی فرهنگی و سینمایی با آن لحن نژادپرستانهاش بهخصوص با درونمایههای کمیک نمود یافت، درونمایههایی که بیشتر به نمایش تصاویر کلیشهای و زشت از پنبهکاران سیاهپوست گرایش داشت. بنابراین فهرست شخصیتها و مضمونهای مربوط به سیاهان اندک بود و عمدتاً به زمینههایی معروف به «نمایشهای مزارع پنبه» یعنی مسابقه هندوانهخوری، ماهی سرخکنی، رقص و امثالهم محدود میشد.
دزدان مرغ (1897)، مسابقه هندوانهخوری (1899) و غلام سیاهان (1905) همگی ساخته ادیسون، جزو اولین فیلمهای کوتاه بهاصطلاح «کمدی قومی» بودند که به جا انداختن ذهنیت «سیاه بهمنزلۀ تنوع کمیک» در سینمای آمریکا کمک کردند. بدیهی است که بازنمایی سیاهان در این فیلمها تحقیرآمیز و مضحک بود. مثلاً در فیلم تمساح و کاکاسیاه (ادیسون، 1903) یک سیاهپوست (درواقع یک بازیگر سفیدپوست با چهره سیاه شده) شکم یک تمساح را با تبر میشکافد و یک پسربچۀ سیاه را که توسط این جانور بلعیده شده، نجات میدهد. این فیلم نمونهای است آشکار که چگونه بچههای سیاهپوست در فیلمهای اولیۀ آمریکایی پیوسته بهصورت موجوداتی نگونبخت بهتصویر کشیده میشدند.
زگموند لوبین یکی دیگر از پیشگامان مهم سینما با بهرهگیری از مضمونهای نژادیِ کمیک، کسب و کار نسبتاً خوبی برای خود راه انداخت. یکی از ساختههای او به نام مدافعان حق رأی زنان در ستم سیاهان (1914) یک هجو قومنگارانه است که جنبش معاصر زنان را به سُخره میگیرد: قصه این فیلم دربارۀ گروهی مستخدمۀ سیاهپوست است که اتحادیهای تشکیل میدهند تا شوهران سر به هوای خود را تحت کنترل درآورند. این مضمونهای نژادی اولیه (که ضد زن هم بودند) معمولاً در یک محیط اجتماعی-نژادی تفکیکشده شکل میگرفت و در آنها بازیگران سفید با چهرههای سیاه شده برای سرگرمی و خنداندنِ تماشاگران سفید خود، موقعیتهای اغراقشدۀ کمیکی را اجرا میکردند. در این فیلمها هیچگونه رودررویی شخصیتهای سیاه و سفید رخ نمیداد و فضای سیاهان و سفیدان کاملاً متمایز از یکدیگر بود.
یک سلسله فیلمهای کمدی دیگر که در آن دوره محبوبیت داشتند حول محور برخوردهای جنسی با سیاهان میچرخیدند. منشی سیاهپوست (ادیسون، 1909) نمونۀ بارزی از این ژانر بود: یک شوهر فریبکار سفیدپوست، منشی بلوند خود را بهعنوان مستخدم سیاهپوست شرکت جا میزند تا حضور او را از همسرش مخفی کند.
اما جنگ ملتها (تولید شرکت بایوگراف، 1907) مقاصد خبیثانۀ بیشتری داشت و احتمالاً نمونۀ واضحتری از نگاه توهینآمیز فیلمهای اولیه به سیاهپوستان بود. این فیلم که مبتنی بر کلیشههای نژادی بود، رودررویی تعدادی آدم –از جمله یهودی، مکزیکی، ایرلندی و سیاهپوست- را نشان میداد که با یکدیگر کُشتی میگیرند و هر کدام از آنها همان ذهنیت کلیشهای از نژاد یا قومیت خود را بهنمایش میگذارند. ولی جالب اینجاست که در پایان فیلم صحنهای وجود دارد که تمامی این مبارزهجویان –بهاستثنای سیاهپوستان- با یکدیگر آشتی میکنند. بهعبارت دیگر، سیاهانِ نمادین فیلم، در دیدگاه آرمانگرایانه و نژادپرستانۀ فیلم، از جامعۀ مدنی و هماهنگی بینالمللی، بی چون و چرا نادیده و کنار گذاشته میشوند.
در سینمای صامت، تحقیرکردن سیاهان تا به این اندازه متداول و عادی بود. ولی به هر روی، گرایش رایج بر لحن پدرمآبانه و مهربانتر (و درعین حال بازهم نژادپرستانهای) تکیه داشت که ناشی از بندگی و مضحک بودن سیاهان بود.
تأثیری که کتاب کلبه عمو تم در سال 1852 بر ذهنیت مردم گذاشته بود، کلیشههایی به وجود آورد که پایشان به سینما هم باز شد. اما ژانر سیاهپوستان پنبهکار با تولد یک ملت (1915)، شاهکار دوران صامت گریفیث به اوج خود رسید. این فیلم که بهلحاظ دستاوردهای هنری در قله رفیع سینما جای دارد بهدلیل محتوای نژادپرستانهاش محکوم شد. تولد یک ملت با موضوع حساس جنگهای داخلی آمریکا و دوران بازسازی در جنوب سر و کار داشت؛ یعنی موضوعی که ملت آمریکا را تکان داده بود و در زمانی که گریفیث فیلم را ساخت بسیاری از آمریکاییها هنوز با لطمات و پیامدهای آن کنار نیامده بودند. گریفیث خود زاده جنوب بود و با ارزشها و سنتهای محافظهکارانه «دوران طلایی» جنوب بزرگ شده بود. او با توصیفی حماسی از آن جنگ، موفق شد از منافع مشترک ایدئولوژیک دو طرف سخن بهمیان آورد و مرز میان منافع و نفرتهای طرفین دعوا ( شمال و جنوب) را از میان بردارد. گریفیث جهت رسیدن به این مقصود، زندگی دو خانواده را که نمایندگان شمال و جنوب آمریکا هستند درهم میآمیزد و نشان میدهد که چگونه اختلافات آنها برای دست یافتن به «منافع مشترک»، یعنی برتری نژاد سفید (یا همانطورکه یکی از میاننوشتهای فیلم میگوید: «در دفاع از حق طبیعی آریایی بودنشان») با مصالحه و آشتی پایان میگیرد. تولد یک ملت دنبالهروی همان الگوی زشت کلیشهسازی نژادپرستانه فیلمهای اولیه مثل جنگ ملتها بود؛ ولی گریفیث این کار را با تأثیرگذاری بیشتر و در چهارچوب ایدئولوژیکی کاملاً مشخص و با تأکید بسیار بر خبیث جلوه دادن سیاهان انجام داد. این فیلم ضمناً ازجمله فیلمهای انگشتشماری است که بیپرده و آشکار از ذهنیت کلیشهای موجود از غریزههای جنسی مردان سیاهپوست استفاده میکند تا ارزشهای برتریجویانه سفیدپوستان را بهنمایش بگذارد. این دیدگاه نژادپرستانه جنسی در پرداخت درونمایۀ فیلم نقشی مهم ایفا میکند و در صحنۀ نهایی نجات که یکی از مشهورترین سکانسهای «نجات در آخرین لحظه» در تاریخ سینمای آمریکا است، اَعمال خشونتآمیزِ کوکلاکسکلنها (که گریفیث از آنها باعنوان «نجاتبخش تمدن سفیدپوستان» یاد میکند) را کاملاً توجیه و از آن دفاع میکند.
این فیلم هر جا که به نمایش درآمد بر احساسات نژادپرستانۀ جماعت تماشاچی دامن زد و منجر به شورشهایی در چند شهر بزرگ ایالات متحده شد، در عین حال که سر و صدای این ناآرامیها تبلیغ مؤثری برای فروش روزافزون فیلم بود. گریفیث در روزنامههای سیاهان یا لیبرالها بهخاطر نژادپرستی صریح خود و پرداختی رومانتیک از اَعمال گروه کوکلاکسکلنها مورد حمله شدید قرار گرفت (جالب آن که مدت زیادی از نمایش این فیلم نگذشته بود که اعضای این گروه چندین برابر شد). مخالفین جلوی سینماها بست نشستند و «انجمن دفاع از حقوق سیاهپوستان» موفق شد جلوی پخش فیلم را در چند ایالت بگیرد. این انجمن ضمناً مذاکراتی را با شرکت یونیورسال آغاز کرد تا پادزهری در مقابل فیلم گریفیث باعنوان رویای لینکلن ساخته شود که ستایشی باشد از پیشرفتهای آفریقایی-آمریکایی؛ اگرچه این پروژه هیچگاه به مرحله عمل نرسید. به موازات این تلاشها، امت ج. اسکات که منشی شخصیِ بوکرتی واشنگتن رهبر جنبش حقوق مدنی سیاهپوستان بود دست به تولید روایت حماسی خود زد تا تأثیر شاهکار نژادپرستانۀ گریفیث را خنثی کند. بهرغم مشکلات مالی و برنامهریزی که نزدیک بود این پروژه را در نطفه خفه کند اما درنهایت، نسخۀ کوتاهشدهای از این فیلم به نام تولد یک نژاد در سال 1919 به روی پرده رفت که نتوانست در برابر تولد یک ملت قد علم کند و تأثیر چندانی به جا نگذاشت.
اینگونه اعتراضات علیه تولد یک ملت و ساختن پادزهری در برابر آن از این جهت حائز اهمیت هستند که نیاز به شکلگیری نوعی سینمای متفاوت در برابر بازنمایی نژادپرستانه را پیش رو میگذارند؛ ولی این تلاشها درعین حال، جبهۀ ضعیف و شکنندۀ سینماگران مستقل، بهخصوص سینماگران مستقل آفریقایی-آمریکایی را که تازه داشتند از حضور خود در برابر شکلگیری سیستم استودیویی خبر میدادند، به رخ میکشد. بهعبارت دیگر، سینمای متفاوتی که سیاهان پیشنهاد میکردند نمیتوانست در جایگاه قرص و محکم سینمای نژادپرستانۀ حاکم بهمنصه ظهور برسد.
ادامه دارد...
به نقل از نشريه آتش104 – تیر 99
n-atash.blogspot.com
atash1917@gmail.com