توضیح: تقی روزبه مقاله ای « پیرامون ِ ارزیابی ِ دکتر آجودانی از انقلاب ِ بهمن و مشروطه» با عنوان ِ « انقلاب ِ بدون ِ تاریخ یا تاریخ ِ بدون ِ انقلاب » نوشته و درآن نظرات ِ ماشاالله آجودانی درباره ی « انقلاب» را نقد کرده است. من نه مدافع ِ آجودانی و نظرات ِ او هستم و نه تاکنون چیزی جز چند مطلب ِ جسته گریخته از او خوانده ام. من اما، مدافع ِ ماتریالیسم ِ تاریخی و مخالف ِ هرکسی هستم که با سوء استفاده از استبداد و اختناق ِ فکری، فرهنگی و ایدئولولوژیکی که رژیم ِ اسلامی بر جامعه تحمیل نموده بخواهد نظرات و ایده های ضد ِ تاریخی و ضد ِ تکاملی ِ خود را به عنوان حقیقت و آگاهی ِ راستین به خورد ِ جامعه ی محروم از آزادی ِ عقیده و بیان و آزادی ِ انتخاب بدهد. مخالفتی که شامل ِ تقی روزبه هم می شود. چراکه مطمئن هستم تقی روزبه همانقدر با تاریخ و دیالکتیک ِ تاریخ( ماتریالیسم ِ تاریخی) بیگانه است که ماشاالله آجودانی ، و اختلاف ِ نظر ِ روزبه با او ربطی به انقلاب و انقلابیگری در مفهوم ِ تاریخی – تکاملی ِ آن ندارد، و همین مقاله ی روزبه نمونه ی آشکاری از این بیگانه گی است. روزبه و آجودانی اگر مفهوم و کارکرد ِ تاریخی تکاملی ِ انقلاب و نقش ِ آن در تاریخ را می دانستند وازپیوند ِ نظام مند و قانون مند ِ انقلاب با تاریخ و تکامل ِ آن آگاهی داشتند ، اینهمه از به کارگیری ِ نابه جای انقلاب در هر تغییر و جابه جایی ِ رژیمی استفاده نمی کردند. از این رو، این نوشتار نه تنها نقد ِ تقی روزبه بلکه نقد ِ همه ی کسانی است که انقلاب را درپیوند با تاریخ و تکامل ِ آن نمی بینند و هم تاریخ و هم انقلاب را فاقد ِ هوییت و هدف ِ قانون مند و نظام مند در پراتیک ِ دراز زمان ِ تولید ومناسبات ِتولیدی ی انسان ها می دانند. من در نوشتار ِ حاضر و دیگر بحث ها ی ام در این زمینه، نشان می دهم که هر برداشت ِ غیر ِ دیالکتیکی و غیر ِ ماتریالیستی از تاریخ و انقلاب ، برداشتی خیال بافانه و ایده آلیستی متافیزیکی است که سروته ِ آن خواه ناخواه به خدا و مذهب یا به عبارت ِ دیگر به تقدیر و مشییت ِ الهی وصل می شود. حال آن که انقلاب نه تخیل است و نه اراده، دیالکتیک ِ جهش است از اکنون به آینده در متن و بطن ِ تکامل ِ تاریخ ، و توضیح ِ بیش تر در باره ی درک ِ غیر ِ ماتریالیستی و غیر ِ دیالکتیکی ِ روزبه و روزبه ها از تاریخ و انقلاب را به نقدی که پیش تر بر نظرات ِ روزبه نوشته ام وا می گذارم و آن را برای آگاهی ِ خواننده گان بازنشر می کنم تا معلوم شود تقی روزبه منتقد ِ آجودانی خودش چه می گوید و چه تعریف و انتظاری از انقلاب و تاریخ دارد. اینک آن نقد:
تقی روزبه در مقاله ی: «جنبش های اجتماعی – طبقاتی، شیفت ِ پارادایم ِ دولت های اجتماعی تراز ِ نوین و ابداع ِ سیاستی بدیل» با اشاره به رویدادهای اخیر ِ فرانسه و جنبش ِ جلیقه زردها می نویسد:« در این نوع جنبش های ضد ِ سیستم همواره دیالکتیک ِ منفی بر دیالکتیک ِ مثبت تفوق دارد و اگر بخواهد به سرشت ِ اعتراضی ِ خود وفادار بماند جز این هم نمی تواند باشد.» و در جای دیگر:« هیچ جامعه ای بدون ِ آنکه عناصر ِ تحول ِ بزرگ و پارادایمیک ِ آن تکوین پیدا کرده باشد، قادر به پوست اندازی و زایش و تغییرات ِ بزرگ و معنادار نخواهد بود. آیا ما با چنین وضعیتی مواجهیم؟ بله.». من، در این نوشتار بر دو نکته ی قابل ِ بحث ِ روزبه درنگ می کنم. دو نکته ای که از ابتدا تا انتهای مقاله اش مانند ِ نخ ِ رابطی حضور دارند و مضمون ِ محوری ِ بحث ِ او را به پیش می برند. یعنی بر آنچه او دیالکتیک ِ منفی می نامد، و برخی عناصر که پیش شرط ِ تغییر و تحولات ِ بزرگ اند.
روزبه دیالکتیک ِ منفی ِ خود را چنین تعریف می کند، یا درواقع از آن چنین انتظاری دارد: « اگر دولت های اجتماعی و مثبت به توهم دولت ِ اکثریت باور داشته اند، در رویکرد ِ جدید دولت همواره دولت ِ اقلیت است. بدون ِ آنکه بتواند ماسک بر چهره ادعای نمایندگی ِ اکثریت را داشته باشد.».
پیش از آنکه وارد ِ بحث ِ کلی تر ِ دیالکتیک شوم، همیجا بگویم: تفاوت ِ دولت ِ مطلوب ِ روزبه با دولت ِ سرمایه داری در این است که دولت ِ سرمایه داری دولت اقلیتی است که ماسک ِ نمایندگی ِ اکثریت بر چهره دارد، اما دولت ِ مورد ِ نظر ِ روزبه همان دولت ِ اقلیت است که حتا آن ماسک را هم بر چهره ندارد!.
روزبه در توضیح ِ بیش تر ِ « دیالکتیک» و دولت ِ بی ماسک اش می نویسد:« اگر روند ِ کنونی ِ اعمال ِ فشار به دولت ِ حاکم از پایین، وتحمیل ِ مطالبات اش به سیستم ادامه یابد، به معنای حرکت به سمت ِ ایجاد ِ دولت ِ اجتماعی از نوع ِ منفی اش از بیرون از سیستم به سیستم است». همین دو- سه گزاره نشان می دهد دیالکتیکی که روزبه ازآن سخن می گوید دیالکتیک ِ «بی یال و دم واشکم»ی بیش نیست. چرا که به گمان ِ او دیالکتیک یعنی مخالفت. یعنی آنچنان که پایین تر هم می گوید «نه» گفتن به سیستم، که خود ِ سیستم هم یعنی دولت ِ این یا آن حزب و رهبر ِ آن. یا حد اکثر به بیان ِ لنینی یعنی نخواستن ِ پایینی ها و نتوانستن ِ بالایی ها، که بالایی ها هم همان دولت ِحزب ِ درقدرتی است که ماسک ِ اکثریت بر چهره دارد اما توان ِ پاسخگویی به مطالبات ِ پایینی ها راندارد. مطالباتی که همه درچارچوب ساز و کارها و پتانسیل ِ اقتصادی- سیاسی ِ سیستم (نظام ِ سرمایه داری) اند. از دید ِ روزبه «نه» گفتن به حکومت و البته حکومت در فرانسه که موضوع ِ مشخص ِ بحث ِ روزبه در مقاله است، یا به طور ِ مشخص نه گفتن به شخص ِ امانوئل ماکرون و کابینه ی او معنای اش نه گفتن به کل ِ سیستم است! اتفاقی که همیشه در همه ی کشورهای اروپایی می افتد و با تغییر دولت همه ی آب ها از آسیاب ها می افتد و زندگی و سیاست به روال ِ عادی بر می گردد.
اعتراضات ِ معطوف به مطالباتی که در چارچوب ِ ظرفیت ها و توانایی های تاریخی و اقتصادی- اجتماعی ِ نظام( سیستم ِ) موجود مطرح شده باشند را نمی توان و نباید اعتراض علیه کلیت ِ سیستم به حساب آورد ، مگر آنکه فراتر از چارچوب ِ ظرفیت های تاریخی دورانی و تولیدی مناسباتی ِ بورژوایی باشند و به طور ِ مشخص از سوی طبقه ی کارگر مطرح شده و هدف ِ معین اش الغای مالکیت ِ خصوصی ِ سرمایه داران باشد و نه تظاهراتی متشکل از افرادی ناهمگون که فقط با رنگ ِ جلیقه های شان وحدتی صوری و دروغین دارند و به احتمال ِ زیاد از سوی احزاب ِِ مخالف ِ حزب ِ در قدرت سازماندهی شده اند.
نمی توان ادعای دیالکتیک اندیش بودن و دیالکتیکی استدلال کردن داشت اما اصول و قوانین ِ عام ِ دیالکتیک را نادیده گرفت یا بدتر از آن انکار نمود، یا حتا از آنهم بدتر دیالکتیک را تابع ِ اراده ی ناقانونمند ِ معطوف به نخواستن ِ پایینی ها به صرف ِ «نه » گفتن در اعتراضات ِ خیابانی دانست.
دیالکتیک یعنی: حرکت ِ قانونمند، تضادمند و غایت مند ِ پدیده های مادی و از جمله جامعه ی انسانی.
دیالکتیک، حرکت ِ پدیده ی تضادمند است از ساده به پیچیده و از پست به عالی.
در جامعه های انسانی، علاوه بر تضاد ِ زیستی و فعالیت ِ دگرگون سازانسان با طبیعت برای بقا که همیشگی است، تضاد ِ طبقاتی یعنی تضاد ِ کار و مالکیت نیز تا هنگامی که طبقات وجود دارند عامل ِ حرکت ِ جامعه و تاریخ است. نظام ِ سرمایه داری مانند ِ تمام ِ نظام های اجتماعی اقتصادی ِ طبقاتی ِ تا کنونی تابع ِ این دیالکتیک ِ تضادمند، حرکت مند و غایت مند است.
حرکت ِ دیالکتیکی هم آغاز گاه دارد، هم سمت وسو و هم غایت، که در یک فرآیند ِ کلی از آغاز تا فرجام ِ حرکت به تکامل ِ پدیده ختم می شود، که نتیجه ی آن گذار از اینهمانی به این نه آنی است. تفاوت ِ این نه آنی و اینهمانی در جامعه و در مراحل ِ مختلف ِ تکاملی ِ آن
نیز کیفیت و چگونگی ِ رابطه ی کار و مالکیت است.
نظام ِ سرمایه داری همچون نظام های پیشین و نظام ِ پسین اش هم حرکت ِ مطلق ِ رو به جلو در راستای تکامل دارد، و هم سکون ِ نسبی. مفهوم ِ سکون ِ نسبی ِ آن این است که تا این نظام به حدی از پیشرفت وکمیت های تولیدی- تکنیکی و مناسباتی ِ لازم و ضروری نرسد که گذار ِ آن به مرحله ی عالی تر را ایجاب نماید، تکامل در چارچوب ِ سازوکارهای همین نظام یعنی نیروهای مولد و مناسبات ِ تولیدی ِ هنوز بالفعل و کارآمد ِ آن صورت می گیرد.
نظام ِ سرمایه داری بر تضاد ِ کار ِ اجتماعی و مالکیت ِ خصوصی استواراست، که در کلیت و وحدت ِ همبسته ی کار ِ اجتماعی ِ پرولتاریا و مالکیت ِ خصوصی ِ بورژوازی فعلیت می یابد. این تضاد است که نظام، جامعه و تاریخ را به پیش می راند و به جلو می برد تا آنگاه که شرایط ِ حل و رفع ِ تضاد کاملن فراهم گردیده و تضاد به نفع ِ طبقه( سوژه ) ی کارگزار ِ تاریخ در چارچوب ِ فرایند ِ تکامل حل گردد.
اینها داستان های هزارویک شب برای سرگرم کردن و خواباندن ِ خوانندگان و مخاطبان، یا سواد ِ خود را به رخ ِ فرقه های رقیب کشیدن نیست، آموزه های تاریخی برای یاد گرفتن و به کار بستن با هدف ِ مشارکت ِ فعال چه نظری و چه عملی در تحقق ِ غایت ِ تاریخ یعنی آزادی ِ بشریت از هرگونه حاکمیت و مالکیت ِ طبقاتی است، و اگر تکراری به نظر می آیند به این دلیل است که تاکنون هرچه گفته شده کمتر تحلیل گری به آن اعتنا نموده و در تحلیل های اش به کار گرفته است. همچنان که این بی اعتنایی ویا به حدس ِ غالب فقدان ِ شناخت در تمام ِ مقالات و تحلیل های نظری – سیاسی ِ تقی روزبه نیز به چشم می خورد.
از این رو، نمی توان مانند ِ روزبه از سیستم ِ سرمایه داری و دیالکتیک ِ نفی سخن گفت، اما از تضاد ِ حاکم بر کلیت ِ سیستم یعنی تضاد ِ کار و سرمایه به عنوان ِ تنها تضاد ِ این دوران، و تنها راه ِ برون رفت ازآن لغو ِ مالکیت ِ بورژوایی بر ابزار ِ تولید سخن نگفت و دیالکتیک را به یک واژه ی «نه» یا به یک جمله ی « نخواستن ِ پایینی ها و نتوانستن بالایی ها» فروکاست. یا به بیان ِ دقیق تر دیالکتیک را از سرشت ِ تاریخی و تکاملی اش تهی ساخت، تا بتوان با نقیض گویی اعتبار ِ دیالکتیک را هزینه ی قالب کردن ِ تفکر وبینش ِ متافیزیکی به خواننده ی ناآگاه نمود.
از آنجا که نفی ِ سیستم( نظام ِ) سرمایه داری یعنی نفی ِ مالکیت ِ خصوصی ضمن ِ حفظ ِ کلیه ی دست آوردهای تاریخی ِ آن، از این رو، نفی نه به معنای شورش ِ کور و تخریب ِ دارایی ها و اندوخته های تاکنونی ِ انسانیت، که در مفهوم ِ متقابلن اثباتی به معنای محافظت از موجودی های تاریخی ِ این نظام و از آن ِ خود کردن و فرابرد ِ کمی و کیفی شان به مرحله ی عالی تر ِ سوسیالیسم و کمونیسم است. با چنین نگرشی، از آنجا که فرآوردهای نظام ِ بورژوایی در پیشرفته ترین وضعیت و حالت ِ آن حیثیت ِ وجودی و اثباتی دارند و نه در وضعیت وحالت ِ عقب مانده، در نتیجه گذار از مالکیت ِ خصوصی به مالکیت ِ اجتماعی نیز ضرورتن باید در پیشرفته ترین وضعیت ِ مادی و مناسباتی ِ آن یعنی در اروپای غربی و آمریکا و دیگر جامعه های پیشرفته اتفاق افتد نه در افغانستان و بنگلادش و ایران آنچنان که روزبه در مقاله ی « رویش ِ گفتمان ِ ضد سرمایه داری و درس های بزرگ ِ مبارزه ی باشکوه کارگران ِ هفت تپه» چنین برداشت و نگرشی به تحولات ِ ایران و دیگر جامعه های انسانی دارد. از همین رو، او برای دو وضعیت و شرایط ِ ناهمتراز ِ تولیدی مناسباتی ِ فرانسه و ایران تراز ِ یکسانی در نظر می گیرد ، یعنی فرانسه ی دارای صنعت و تکنولوژی ِ پیشرفته و دموکراسی ِ بورژوایی را با ایران ِ به لحاظ صنعت و تکنولوژی عقب مانده ی زیر ِ حاکمیت ِ استبداد ِ پدرشاهی رادر یک تراز ِ پیشرفت قرار می دهد و برای هردو جامعه نسخه ی واحدی می پیچد، یا دقیق تر بگویم بیماری ِ هیچکدام را درست تشخیص نمی دهد و به همین دلیل نسخه ای هم که تجویز می کند بیماری ِ هیچکدام را درمان نخواهد کرد. ضمن ِ آنکه با لیبرال نامیدن ِ حاکمیت و حاکمان ِ قداره بند ِ ایران این امتیاز ِ «ازخدا خواسته» را به جمهوری ِ اسلامی می دهد که واپسگرایی اش را با پیشرفته ترین وضعیت ِ تاریخی، و استبداد ِ پدرشاهی ِ ولایتی خلافتی ِ خود را با پیشرفته ترین دموکراسی ِ دورانی تاخت بزند و آن را با مشت ِ آهنین به رخ ِ شهروندان ِ دموکراسیخواه ِ ایران بکوبد!
درک ِ روزبه از همترازی ِ پیشرفته و عقب مانده درکی غیر ِ دیالکتیکی و متافیزیکی از وضعیت های نایکسانی است که هگل آن را نتیجه ی تشخیص ِ نادرست در شبی می داند که در آن همه ی گاوها( چیزها) سیاه به نظر می آیند.
برخلاف ِ درک و تصور ِ روزبه این ناهمترازی و نایکسانی ِ دوجامعه در یک دوران را می توان چنین توضیح داد که: در تقسیم ِ کار ِ بورژوایی ِ به هنگام و به هنجار، فضای بیش تر و بازتری برای اشتغال ِ افراد( انسان ها) نسبت به تقسیم ِ کار ِ محدود ِ سرمایه داری ِ انحصاری- رانتی ِ دولتی نظیر ِ جمهوری ِ اسلامی وجود دارد. از این رو، امکان ِ بیش تری هم برای بهره وری و برخورداری ِ انسان های بیش تری از فرآوردهای مادی و کسب ِ درآمد، و همچنین آزادی ِ مشارکت در فرآیند ِ زیست اقتصادی و اجتماعی و سیاسی نسبت به سرمایه داری ِ دولتی ِ نابه هنجار با مناسبات ِ پدرشاهی ِ نابه هنگام وجود دارد. منظور این است که جامعه ی بورژوایی ِ هنجارمند نسبت به جامعه ی زیر ِ حاکمیت ِ سرمایه داری ِ دولتی جامعه ی بازتر و آزادتر و مرفه تر و درنتیجه دارای آزادی ِ عمل و انتخابی است که در سرمایه داری ِ انحصاری- رانتی و حاکمیت ِ بوناپارتیستی اساسن وجود ندارد. با این درک وبرداشت ِ واقعگرایانه ی متکی بر ماتریالیسم ِ تاریخی است که می گوییم این دو گونه جامعه در دو موقعیت ِ اجتماعی اقصادی و تولیدی مناسباتی ِ ناهمتراز قرار دارند در نتیجه راهبرد ِ رهایی شان از وضعیت ِ موجود نیز متفاوت است: یکی سوسیالیسم است و یکی دموکراسی.
دولت ِ بوناپارتیستی ِ فرا طبقاتی ِ پنهان در پشت ِ ماسک ِ کارگران و زحمت کشان که به دلیل ِ خصلت ِ پادگانی و مناسبات ِ خدایگان بندگی اش کم ترین ظرفیت و جایگاهی برای دموکراسی و آزادی های سیاسی از هیچ نوع اش برای هیچ طبقه ای جز خود ِ حاکمان و فرمانفرمایان وجود ندارد، آن دولت ِ اقلیتی است که روزبه آن را دولت ِ اقلیت بدون ِ ماسک می نامد. تا آن را از دولت های تاریخی ِ واقعن موجود ِ این دوران و پسا این دوران مستثنا نماید. نا دولت ِ پرسه زنان ِ بیکار و نامولد ِ خیابان ها و حاشیه ی شهرها که در حاکمیت های بوناپارتیستی نیروی اصلی ِ « انقلاب» و بقای حاکمیت اند.
اگر نخواهیم با خیالبافی و آرمانگرایی ِ دروغین خود را ارضا کنیم و دیگران را گمراه سازیم باید بپذیریم آن ضد ِ سیستم و ضد ِ دولت یا به گفته ی روزبه دولت ِ اجتماعی از نوع ِ منفی را که محصول ِ نخواستن ِ پایینی ها و نتوانستن ِ بالایی هاست و بدون ِ ماسک ِ نمایندگی (انتخابات) و با تظاهرات های خیابانی سوار بر قدرت شد، ما از ۱۳۵۷ تا هم اکنون داریم و آقای روزبه لازم نیست خود را به زحمت بیاندازد تا نمونه ی خیالی اش را در افسانه ها پیدا کند. اکثر ِ آن افرادی که در آن تظاهرات ها بودند شاید اکنون نباشند اما مطالبه ی اصلی شان هنوز همان است که در۱۳۵۷ بود : دموکراسی و آزادی های سیاسی . این دقیقن آن مطالبه ای است که هم در مقالات آقای روزبه و هم در عملکرد ِ دولت از نوع ِ منفی ِ اکنون در قدرت جای اش خالی و غایب است.
روزبه می گوید خواهان ِ دولتی است بیرون از سیستم، در اقلیت، و بدون ِ ماسک ِ نمایندگی . اما از آنجا که خیالبافی می کند و دولت ِ خیالی اش در واقعیت نمی تواند هم دولت باشد، هم بیرون از سیستم باشد ، و هم مابه ازای مادی و عملی داشته باشد،هیچ مشخصه ی معتبر و قابل ِ اتکایی به جز مقداری کلی گویی ارایه نمی دهد. دولتی که هم دولت باشد هم بیرون از سیستم، یعنی بیرون از نظام ِ تاریخی- دورانی ِ واقعن موجودو هم بدون ِ ماسک ِ طبقاتی ِ این دوران باشد، غیر از آن «شیر ِ بی یال و دم و اشکم»ی نیست که به قول ِ مولوی- که روزبه مثال ِ فیل درتاریکی را از او می آورد- « خدا هم نافرید»! و شیر ِ بی یال و دم و شکم، نه دولت ِ هیچ طبقه ای در هیچ دورانی، بلکه مترسک و شکلک ِ موهومی است از واقعیت، آنهم فقط در ذهن ِ آنارشیست ها!
پیش شرط ِ نظرورانِه ی هر تحلیل ِ مشخص از شرایط ِ مشخصی باید چنین باشد:
تا زمانی که پیش رفته و عقب مانده مشخص نشوند و تراز بندی ِ دقیق و علمی از موجودی های متفاوت و ناهمتراز ِ دو جامعه ی پیشرفته و عقب مانده به لحاظ ِ تولید و مناسبات ِ تولیدی- در بحث ِ مشخص ِ روزبه فرانسه و ایران- به عمل نیاید و این دو موجودی به طور ِ ذهنی و دلبخواهی همسطح و همتراز ارزیابی شوند، حاصل و نتیجه ی نظروری همان است که روزبه در دو مقاله ی « جنبش های اجتماعی- طبقاتی، شیفت ِ پارادایم ِ دولت های…» و « رویش ِ گفتمان ِ ضد ِ سرمایه داری و درس های بزرگ ِ مبارزه ی پرشکوه ِ کارگران ِ هفت تپه» نوشته که دو روی یک سکه اند که در آن هم دموکراسی ِ دورانی ِ فرانسه را با استبداد ِ قرون ِ وسطایی ِ جمهوری اسلامی یکسان و هم ارز می داند، و هم با نتیجه گیری ِ غلط از این مقدمه چینی ِ غلط سوسیالیسم ِ در چشم انداز ِ فرانسه را با دموکراسی ِ در چشم انداز ِ جامعه ی ایرانی یکی و اینهمان پنداشته است. حاصل ِ این جزم اندیشی ِ متافیزیکی و آن را راه نمای عمل ِ جامعه قرار دادن هم جز تکرار ِ چرخه ی استبداد در ایران نخواهد بود.
